Mieliśmy przewagę nad całym światem, ale dziś to już nie wystarczy

Polsce grozi pułapka średniego dochodu - scenariusz, którego doświadczyły już niektóre gospodarki Azji i Ameryki Łacińskiej.

- Nie możemy już konkurować "taniością" pracy, bo to prowadzi do stagnacji płac i hamuje inwestycje w produktywność. Musimy zbudować gospodarkę, która jest cyfrowa, innowacyjna i odporna energetycznie - apeluje Mariusz Zielonka, główny ekonomista Konfederacji Lewiatan.

Nowy scenariusz dla polskiej gospodarki wymaga przestawienia całego sposobu myślenia - od krótkoterminowej konsumpcji do długofalowego inwestowania w technologię i kapitał ludzki.

- Jeżeli nie podejmiemy tego wyzwania teraz, za 10 lat zderzymy się z murem. Będzie to moment, w którym obecny model wzrostu przestanie działać, a my nie będziemy mieli przygotowanej alternatywy. Transformacja gospodarki nie może być odkładana na czas po wyborach - to proces, który trzeba rozpocząć dziś - mówi Mariusz Zielonka.

Jednym z głównych zagrożeń dla utrzymania obecnego tempa rozwoju jest demografia. Zgodnie z prognozami Banku Światowego, liczba Polaków w Europie może spaść o blisko połowę w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat. Starzejące się społeczeństwo i malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym nie tylko ograniczą konsumpcję, ale również zmniejszą dostępność pracowników, co zatrzyma inwestycje i konkurencyjność.

Zielonka podkreśla, że polski wzrost gospodarczy nadal napędza konsumpcja, co w obliczu niekorzystnych trendów demograficznych staje się niemożliwe do utrzymania. Polska musi zatem przejść z gospodarki napędzanej popytem wewnętrznym do modelu opartego na innowacjach, produktywności i eksporcie wysoko przetworzonych dóbr.

Inwestycje są motorem wzrostu gospodarki, szczególnie w epoce nowoczesnych technologii i transformacji energetycznej. Niestety, Polska znajduje się w ogonie państw Unii Europejskiej pod względem udziału inwestycji w PKB. Jedną z głównych przyczyn jest brak stabilności regulacyjnej.

- Żadna firma nie planuje inwestycji w horyzoncie półrocznym. Każdy poważny projekt - zwłaszcza innowacyjny - to perspektywa kilku lat i wymaga spójnych zasad gry. Tymczasem w Polsce zbyt często zmieniają się przepisy, podatki, regulacje. Wystarczy, że w ciągu trzech miesięcy pojawi się nowy podatek sektorowy, by rentowność projektu "przestała się spinać" - podkreśla ekonomista.

Przedsiębiorcy powtarzają to od lat - bez stabilnego prawa nie będzie inwestycji.

- Niestety każdy kolejny rząd ulega pokusie wprowadzania doraźnych zmian fiskalnych, które łatają budżet, ale niszczą zaufanie biznesu. A bez zaufania nie da się zbudować kapitału długoterminowego - dodaje.

Ta niepewność zniechęca zarówno inwestorów krajowych, jak i zagranicznych. Z badań Konfederacji Lewiatan wynika, że stabilność prawa jest jednym z najczęściej wymienianych warunków sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości.

Mimo pojawiających się przykładów sukcesów technologicznych, Polska wciąż należy do krajów o niskim poziomie innowacyjności. Według Zielonki, głównym problemem nie jest brak pomysłów czy kapitału ludzkiego, lecz strukturalna niezdolność instytucji do podejmowania ryzyka.

- Mamy świetnych inżynierów, programistów, naukowców. Problem leży w systemie finansowania i mentalności - w Polsce każda złotówka publiczna jest oglądana cztery razy, zanim zostanie wydana. Urzędnik boi się, że jeśli zainwestuje w coś ryzykownego, za pięć lat będzie musiał tłumaczyć się przed kontrolerem. W takim środowisku nie powstaną żadne przełomowe technologie - uważa Mariusz Zielonka.

W Polsce brakuje społecznej i politycznej zgody na eksperyment. Każda porażka traktowana jest jak skandal, co zdaniem ekonomisty blokuje budowę kultury innowacji.

- Musimy zaakceptować, że innowacje to gra z ryzykiem. W Izraelu czy w Stanach Zjednoczonych około 20-30% projektów finansowanych publicznie kończy się niepowodzeniem. Ale pozostałe 70% generuje wartość, która rekompensuje te straty wielokrotnie- dodaje.

Tam, gdzie eksperyment jest wpisany w kulturę gospodarczą, akceptuje się, że część projektów zakończy się niepowodzeniem, ale inne przyniosą przełomowe rozwiązania. W Polsce, dodatkowo, skomplikowane procedury rozliczania dotacji unijnych czy krajowych powodują, że innowacyjne inicjatywy często grzęzną na etapie biurokracji.

Zielonka zwraca uwagę, że problem braku długofalowego planowania nie dotyczy wyłącznie Polski, ale całej Unii Europejskiej.

- Zamiast tworzyć rozwiązania, które wyznaczają globalne kierunki, my zajmujemy się dostosowywaniem do decyzji innych. Widzimy to choćby w polityce klimatycznej czy handlowej. Tymczasem świat działa coraz szybciej - dziś geopolitykę potrafi zmienić jedno wystąpienie prezydenta Stanów Zjednoczonych czy Chin. A Komisja Europejska potrzebuje miesięcy, by wypracować wspólne stanowisko - zauważa Zielonka.

Podczas gdy Chiny planują rozwój swojej gospodarki w horyzoncie 30-40 lat, budując między innymi siedem nowych reaktorów jądrowych z myślą o przyszłym zapotrzebowaniu na energię dla centrów danych, Unia Europejska wciąż toczy długie debaty proceduralne.

Przykładem może być wprowadzenie systemu ETS2 - jeśli zostanie uruchomiony w 2027 roku zgodnie z planem - może osłabić konkurencyjność europejskiego przemysłu wobec gospodarek, które nie ponoszą podobnych kosztów emisyjnych. Zielonka ostrzega, że takie decyzje, choć zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju, mogą w krótkim okresie pogłębić stagnację przemysłową Europy.

Kluczem do efektywnej gospodarki jest deregulacja i większa przejrzystość finansów publicznych.

- Nie możemy mówić o efektywnej gospodarce, gdy państwo traci miliardy na nieefektywnych zakupach czy złym zarządzaniu środkami publicznymi - zauważa Mariusz Zielonka.

Przykład, który przytacza ekonomista, jest wymowny: polska armia kupuje buty po 1300 złotych, choć w handlu detalicznym kosztują 800 złotych. Tego typu "wypadki" efektem braku kontroli i przejrzystości procesów budżetowych. Zdaniem Zielonki, potrzebny jest systemowy audyt wydatków publicznych, który pozwoliłby na realne oszczędności i bardziej efektywne wykorzystanie środków.

Podobne podejście powinno dotyczyć finansowania systemu ochrony zdrowia, edukacji czy transformacji energetycznej. W opinii pracodawców zrzeszonych w Konfederacji Lewiatan, nie chodzi wcale o to, by zwiększać nakłady, ale umiejętnie zarządzać już dostępnymi funduszami.

- Nie można w nieskończoność dosładzać herbaty - trzeba zmienić jej przepis. Brakuje nam strategii rozwoju na 20-30 lat, która byłaby realizowana niezależnie od tego, kto aktualnie rządzi. Musimy nauczyć się zarządzać ryzykiem, a nie go unikać. Bo jeśli będziemy tylko reagować i unikać błędów, nigdy nie stworzymy niczego przełomowego - podsumowuje Zielonka.

StrefaBiznesu.pl jest głównym patronem medialnym Europejskiego Forum Nowych Idei.

Patronami medialnymi Europejskiego Forum Nowych Idei w Sopocie są "Dziennik Bałtycki" i "Strefa Biznesu". To serwisy należące do Polska Press Grupy - wydawcy 22 serwisów regionalnych, ponad 500 serwisów miejskich pod marką "Nasze Miasto", ogólnopolskiego portalu informacyjnego, a także licznych serwisów branżowych i tematycznych, m.in. Strefaedukacji.pl, Strefaobrony.pl czy Stronapodrozy.pl oraz e-commerce. Grupa wydaje również 20 dzienników, które nadal stanowią istotne źródło informacji na poziomie lokalnym i regionalnym.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Strefę Biznesu codziennie. Obserwuj StrefaBiznesu.pl!