"Gniją w brudzie i nędzy". Tak wyglądali dawniej polscy chłopi

Ubiór chłopów

Typowy chłop nosił lnianą koszulę, którą przewiązywał paskiem lub sznurkiem w talii. Spodnie z podobnej tkaniny w lecie często wędrowały do skrzyni. Podczas upalnych dni wielu mężczyzn pracowało jedynie w koszulach, a nogi zostawiali nagie.

Obuwie było prawdziwym luksusem. Skórzane buty chłopi zakładali wyłącznie od święta. Na co dzień nosili drewniane chodaki albo łapcie uplecione z łyka drzew. Dla większości społeczeństwa chłopskiego buty pozostawały marzeniem.

Gdy nadchodziły mrozy, sytuacja się zmieniała. Chłopi ubierali się w grube sukmany i owcze kożuchy, często dziedziczone po przodkach. Te ubrania, choć chroniły przed zimnem, były niewygodne i sztywne od użytkowania.

Materiały, z których szyto odzież, chłonęły pot i kurz. Pranie było rzadkością, więc te same rzeczy noszono tygodniami. To, co dziś uznajemy za brak higieny, wówczas było po prostu koniecznością.

Życie wśród dymu i brudu

Obcokrajowcy zwiedzający polską wieś w XVIII i XIX stuleciu pozostawili niepochlebne relacje. Hubert Vautrin, jezuita z Francji, twierdził że chłopi "gniją w brudzi i nędzy". Czy jednak ich obserwacje były sprawiedliwe?

Dostęp do świeżej wody był ograniczony, mydło kosztowało majątek. Codzienna higiena sprowadzała się do mycia twarzy i dłoni wodą z drewnianej balii. Pełne kąpiele zdarzały się sporadycznie.

Gdy tylko się dało, chłopi korzystali z łaźni parowych. Rozgrzane kamienie polewano wodą, a ciało chłostano brzozowymi rózgami. To był ich sposób na oczyszczenie.

Prawdziwym utrapieniem był jednak dym. Większość chat nie miała kominów, funkcjonowały jako "kurne izby". Dym z ogniska unosił się pod dach i osadzał na wszystkim. Skóra, włosy i odzież przesiąkały sadzą, tworząc charakterystyczną ciemną warstwę na ciele.

Wygląd chłopów

Józef Ignacy Kraszewski opisywał chłopów jako ludzi o spalonych słońcem twarzach, z głębokimi zmarszczkami i zapadniętymi policzkami. Ich wzrok miał być surowy, nieufny. Czy jednak wszyscy prezentowali się tak źle?

Ciągła praca fizyczna rzeźbiła ich sylwetki. Byli szczupli i umięśnieni, choć często wycieńczeni przez niedożywienie. Ich ciała nosiły ślady ciężkiego życia.

Zagraniczni obserwatorzy często zauważali, że chłopi wyglądali starzej niż wynikałoby z ich rzeczywistego wieku. Praca od świtu do nocy, brak opieki medycznej i głód przyspieszały procesy starzenia.

Dieta niszcząca zdrowie

Menu chłopskie było skromne i powtarzalne. Podstawę stanowił żytni chleb, różne kasze, kapusta kiszona, groch i ziemniaki. Mięso pojawiało się rzadko, najczęściej w postaci kawałka słoniny lub suszonej wołowiny.

Stanisław Staszic w swoich "Przestrogach dla Polski" pisał, że chłopi przez większość roku żywią się "samym zielem". Ich organizmy cierpiały na chroniczne niedobory witamin i minerałów.

Taka dieta prowadziła do poważnych problemów zdrowotnych. Osłabienie, choroby i przedwczesne starzenie były jej bezpośrednimi skutkami.

Sposób postrzegania przez elity

Najboleśniejszym aspektem życia chłopów był sposób, w jaki traktowały ich wyższe warstwy społeczne. Szlachta często widziała w nich jedynie "żywy inwentarz", siłę roboczą bez uczuć i potrzeb.

Relacje z tamtych czasów pełne są pogardy. Dla arystokracji chłopi byli "ciemni", "brudni" i "dzicy". Obcokrajowcy opisywali ich jako "zniszczonych" i "wynędzniałych".

Pozostaje jednak pytanie o obiektywność tych ocen. Czy rzeczywiście chłopi byli tak źle traktowani przez naturę i okoliczności?

A może te opisy służyły usprawiedliwieniu systemu, który przez stulecia skazywał ich na życie w ubóstwie i poddaństwie?