Aktorka i wynalazczyni. Historia Hedy Lamarr

Wiedeńska dziewczyna

Urodzona w 1914 roku w Wiedniu Hedwig Eva Maria Kiesler dorastała w świecie bankierów i artystów. Jej ojciec zarządzał finansami, matka grała na fortepianie, a atmosfera domu sprzyjała intelektualnym pasjom. Choć rodzina miała żydowskie korzenie, dziewczynka wychowywana była w tradycji chrześcijańskiej, co w przedwojennej Austrii stanowiło próbę asymilacji i ucieczki przed narastającym antysemityzmem.

W 1933 roku osiemnastoletnia Hedwig zagrała w filmie, który na zawsze odmienił jej życie. "Ekstaza" ukazywała scenę kobiecego orgazmu – w kinie niepornograficznym było to zdarzenie bez precedensu. Europa i Ameryka podzieliły się: jedni widzieli w filmie sztukę awangardową, inni – obsceniczne naruszenie moralności. Produkcja została zakazana w wielu krajach, a młoda aktorka nagle znalazła się w centrum międzynarodowego skandalu.

Kontrowersje przyciągnęły uwagę nie tylko widzów, lecz także Friedricha Mandla –austriackiego potentata przemysłu zbrojeniowego. Ten bogaty i wpływowy przedsiębiorca dostrzegł w Hedwig idealną żonę: piękną, inteligentną, ale też łatwą do kontrolowania. Małżeństwo zawarte w tym samym roku szybko przekształciło się w złotą klatkę, z której nie było wyjścia.

Ucieczka i transformacja

Mandl nie pozwalał żonie na powrót do aktorstwa, izolował ją od świata filmu i narzucał reżim pełnej kontroli. Hedwig towarzyszyła mu jednak w spotkaniach biznesowych z europejskimi producentami broni, gdzie – nieświadomie – zdobywała wiedzę o technologiach militarnych, systemach naprowadzania i problemach z zakłócaniem sygnałów radiowych. Te doświadczenia okażą się kluczowe dla jej przyszłych wynalazków.

W 1937 roku Hedwig podjęła desperacką decyzję. Udając służącą, uciekła z wiedeńskiej rezydencji i przez Paryż dotarła do Londynu. Tam spotkała Louisa B. Mayera, szefa największego studia filmowego świata – Metro-Goldwyn-Mayer. Mayer dostrzegł w niej potencjał gwiazdy i zaproponował siedmioletni kontrakt, ale pod jednym warunkiem: zmiana nazwiska i zerwanie ze skandaliczną przeszłością.

Hedwig Eva Maria Kiesler Mandl stała się Hedy Lamarr. Nowe imię miało symbolizować nowy początek – daleko od europejskiego skandalu, w świecie Hollywood, gdzie piękno i talent mogły otworzyć każde drzwi. W 1938 roku zadebiutowała w "Algiers" i niemal natychmiast została okrzyknięta "najpiękniejszą kobietą na świecie". Prasa pisała o "narodowym wstrzymaniu oddechu", jakie wywołało jej pojawienie się na ekranie.

Gwiazda, która myślała inaczej

Kariera Hedy rozwijała się błyskawicznie. Role w "Samson i Dalila" czy "White Cargo" ugruntowały jej pozycję jako jednej z największych gwiazd lat czterdziestych. W 1960 roku otrzymała gwiazdę na Hollywood Walk of Fame, co potwierdziło jej ikoniczny status. Dla większości widzów była uosobieniem zmysłowości i elegancji – piękną kobietą, która wypełniała ekran swoją obecnością.

Niewielu wiedziało, że po zmroku Lamarr pracowała nad czymś zupełnie innym. W swojej domowej pracowni eksperymentowała z mechaniką, elektroniką i chemią. Projektowała zmodyfikowaną sygnalizację świetlną, ulepszała aerodynamikę samolotów – w tym proponowała modyfikacje dla przyszłego Concorde’a – i nawet próbowała stworzyć coca-colę w kostkach, która byłaby łatwiejsza do dystrybucji dla żołnierzy na froncie.

W 1940 roku poznała George’a Antheila, awangardowego kompozytora znanego z eksperymentów z mechaniką i automatyką w muzyce. Oboje szybko znaleźli wspólny język. Lamarr podzieliła się z nim obserwacjami z małżeństwa z Mandlem: wiedziała, że niemieckie torpedy naprowadzane radiowo były łatwe do zakłócenia przez wrogie okręty. Wystarczyło zagłuszyć sygnał sterujący, by pocisk stał się bezużyteczny.

Patent, który zmienił świat

Razem opracowali rewolucyjne rozwiązanie: system skokowej zmiany częstotliwości. Zamiast nadawać sygnał na jednej, stałej częstotliwości – co ułatwiało jego zagłuszenie – ich wynalazek wykorzystywał 88 różnych kanałów, między którymi nadajnik i odbiornik przeskakiwały w zsynchronizowany sposób. Przeciwnik nie miał szans na zakłócenie tak dynamicznego sygnału. Podstawą systemu była mechanika zbliżona do pianoli – automatycznego pianina, które Antheil doskonale znał.

11 sierpnia 1942 roku otrzymali patent numer 2,292,387 na "Secret Communication System". Przekazali go amerykańskiej marynarce wojennej bez żadnych korzyści finansowych – w poczuciu patriotycznego obowiązku. Marynarka jednak uznała pomysł za zbyt skomplikowany do wdrożenia w czasie wojny. Technologia trafiła do szuflady, gdzie leżała przez dwie dekady.

Dopiero w 1962 roku – trzy lata po wygaśnięciu patentu – marynarka wykorzystała ich system podczas kryzysu kubańskiego. Technologia sprawdziła się perfekcyjnie, ale ani Lamarr, ani Antheil nie otrzymali za to uznania ani wynagrodzenia. Przez kolejne dziesięciolecia wynalazek pozostawał zapomniany, a jego autorka była kojarzona wyłącznie z rolami filmowymi.

Spóźnione uznanie

Dopiero w latach 90. XX wieku świat technologii zaczął rozumieć, jak rewolucyjne było osiągnięcie Lamarr i Antheila. Ich koncepcja skokowej zmiany częstotliwości i rozpraszania widma stała się fundamentem dla systemów GPS, Wi-Fi, Bluetooth i komunikacji mobilnej. Każdy smartfon, każde połączenie bezprzewodowe zawdzięcza swoje istnienie ich patentowi sprzed pół wieku.

W 1997 roku, mając 82 lata, Lamarr otrzymała nagrodę Electronic Frontier Foundation Pioneer Award za wkład w rozwój technologii cyfrowych. Była to pierwsza publiczna forma uznania dla jej geniuszu inżynierskiego. Kiedy dzwoniono do niej z gratulacjami, miała powiedzieć: "W końcu było warto". Przez dziesięciolecia nikt nie brał poważnie jej wynalazczej pasji – teraz świat zaczynał dostrzegać prawdę.

Hedy Lamarr zmarła 19 stycznia 2000 roku na Florydzie, w wieku 85 lat. Miała za sobą sześć małżeństw, trójkę dzieci i obywatelstwo amerykańskie uzyskane w 1953 roku. Część jej prochów rozsypano w wiedeńskim lesie – tam, gdzie zaczynała swoją drogę jako Hedwig Kiesler. Reszta została pochowana w Wiedniu, w mieście jej dzieciństwa.