Chełmsko Śląskie: Niezwykła wieś z domami tkaczy i starymi kamieniczkami w Rynku. Perełka regionu

Chełmsko Śląskie było kiedyś prężnie rozwijającym się miasteczkiem. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1289 roku i jest ona już wtedy wymieniana jako miasteczko nadgraniczne. Chełmsko Śląskie prawa miejskie otrzymało prawdopodobnie około 1275 r.

W każdym razie miasteczkiem było kiedy w 1340 roku przechodziło w posiadanie opactwa cystersów w Krzeszowie. Cystersi byli tu gospodarzami aż do 1810 roku i mieli ogromny wpływ na rozwój Chełmska Śląskiego. Rozwijało się tu głównie tkactwo.

W 1580 cesarz niemiecki Rudolf II nadał miejscowości dodatkowe przywileje i herb. Widnieje na nim m.in. dziwne zwierzę - trochę jak wiewiórka, trochę lew.

Prosperity miasta miało związek z upowszechnieniem się uprawy lnu w XVI wieku. Chełmscy tkacze wykorzystywali len z lokalnych upraw. Miejscowość gospodarczo kwitła.

Za sprawą opata Dominika Geyera (1696 - 1726) w 1707 roku powstały w Chełmsku Śląskim dwa osiedla tkaczy. Jeden to zespół dwunastu domów nazywanych Dwunastoma Apostołami, które istnieją do dziś, z wyjątkiem jednego (Judasza), który spłonął (domki po wybudowaniu zostały sprzedane tkaczom pochodzącym z Czech), oraz Siedmiu Braci - domów dla tkaczy adamaszku pochodzących z Bawarii, które z wyjątkiem jednego spłonęły w 1952 roku. Niestety nie ma już także Czterech Ewangelistów.

Na przełomie XVII i XVIII wieku jednak wyrabiane chałupniczo w Chełmsku Śląskim płótno było wysokiej jakości i trafiało na największe rynki Europy, a nawet Ameryki. Przy zamożnych tkaczach funkcjonowali też inni rzemieślnicy: piekarze, cukiernicy, ślusarze, garbarze, gorzelnicy, łaziebnicy, rękawicznicy czy pończosznicy. Był tam też kat i komornicy.

Trwało to do czasu pojawienia się pierwszych tkalni mechanicznych, które zaczęły powoli wypierać tradycyjne rzemiosło. Wybuchały bunty coraz bardziej niezadowolonych tkaczy. Zaczął się kryzys.

Po II wojnie światowej Chełmsko Śląskie, które przed 1945 nazywało się Schömberg, utraciło prawa miejskie.

Dwunastu Apostołów (właściwie jedenastu) trzyma się natomiast dotąd całkiem nieźle. Można teraz zobaczyć ten zespół starych domków, które ciągle mają swój urok. Domy stoją w szeregu. To parterowe, podcieniowe budynki pokryte gontem. Wewnątrz każdego była część mieszkalna i warsztat. To jedyny w Polsce przykład tego typu architektury. Za domkami nadal płynie strumyk, w którym w XVIII wieku moczono wyprodukowane tkaniny

Jak wyglądały domki chełmskich tkaczy, można przekonać się w dwóch z nich, udostępnionych do zwiedzania. W jednym znajduje się Izba Tkactwa należąca do Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju Chełmska Śląskiego "Tkacze Śląscy". Są tam zabytkowe kołowrotki krosna i inne narzędzia, kupić można tkaniny wykonane tradycyjnymi metodami. W drugim domku znajduje się Sudecka Lniana Chata "U Apostoła", czyli kawiarnia i sklep z regionalnymi produktami.

Zabytkowe budowle, które trzeba zobaczyć w Chełmsku Śląskim:

• kościół parafialny pw. Świętej Rodziny, barokowy, z lat 1670-1691
• plebania kościoła pw. Świętej Rodziny, ul. Powstańców Śląskich 2, z lat 1727-1728
• cmentarz rzymskokatolicki parafialny, z połowy XIX w.
• dom z XVII w., ul. Kamiennogórska 1
• dom, ul. Kamiennogórska 7, z XVIII, przebudowany w XIX w. W oficynie oryginalne barokowe drzwi z 1 poł. XVIII wieku.
• dom z połowy XVIII w., ul. Kamiennogórska 11
• dom, z XVIII w.; z zespołu drewnianych domów tkaczy "Siedmiu Braci", wybudowanych dla bawarskich tkaczy drogiego adamaszku pozostał tylko jeden, można go oglądać przy ul. Kamiennogórskiej 21
• dawna szkoła parafialna z 1575 r. (dawna plebania), ul. Kościelna 5, przebudowana w XVII w.
• barokowe i klasycystyczne kamienice północnej i zachodniej pierzei rynku:
• pięć domów podcieniowych, Rynek 5, 6, 7, 8, 9, z XVIII-XIX w.
• dziewięć domów, Rynek 10, 11, 12, 13, 14, 21, 22, 29, 30, z XVI w.
• dom, Rynek 15, z XVIII w., przebudowany w XIX w.
• dom, Rynek 20, z XVII w., przebudowany w XX w.
• ruina domu z XVII wieku, Rynek 27-28
• zespół drewnianych domów tkaczy, tzw. "12 Apostołów" z 1707 r., ul. Sądecka 13-23
• rzeźba gotycka z około 1500 roku w narożniku kamienicy Rynek 4
• budynek ratusza
• kościół poewangelicki
• kaplica św. Anny na Rogu