Cieszyn: Miliony na rewitalizację kultowego miejsca. Co powstanie?

Zarząd województwa śląskiego dofinansuje unijnymi pieniędzmi projekt "Adaptacja terenu poprzemysłowego w rejonie Al. Łyska w Cieszynie na nowe funkcje gospodarczo-społeczne". Został on ujęty w Strategii Zintegrowanego Rozwoju Terytorialnego Aglomeracji Beskidzkiej na lata 2021-2027.

- Głównym celem inwestycji będzie nadanie nowych funkcji zdegradowanemu obszarowi oraz jego ponowne włączenie do obiegu gospodarczego - informuje cieszyński ratusz.

Zakres prac obejmuje rozbiórkę 13 budynków i trzech budowli będących w złym stanie technicznym. Nie zostanie wyburzony jedynie budynek ujęty w gminnej ewidencji zabytków przy ulicy Adolfa "Bolko" Kantora 5. W ramach robót zostaną też usunięte odpady - w tym materiały zawierające azbest. Prace porządkowe i rekultywacyjne obejmą teren o powierzchni 2,2 ha.

Przewidziano również usunięcie niekontrolowanej roślinności (tzw. samosiejek).

- Wycinka zieleni zostanie ograniczona do niezbędnego minimum i będzie prowadzona wyłącznie w zakresie, który koliduje z planowanymi pracami rozbiórkowymi oraz rekultywacyjnymi - zapewnia urząd miasta.

Przede wszystkim teren zostanie na nowo zagospodarowany. Powstaną obiekty rekreacyjne. Bezpłatnie dla wszystkich bedą np. skatepark i pumptrack. Odpłatne natomiast mają być m.in. park trampolin, ścianka wspinaczkowa.

Prywatny inwestor, wybrany w drodze przetargu, wybuduje obiekty pełniące funkcje turystyczne.

Wartość projektu (całkowity koszt projektu): 11 013 726,10 zł

Wysokość wkładu Funduszy Europejskich: 7 203 037,67 zł

Cieszyńskie Zakłady Przetwórcze LAS mogły poszczycić się długą, bo sięgającą XVIII wieku tradycją produkcji rozmaitych trunków. W Błogocicach (dziś część miasta) przez lata wytwarzano wina, a jeszcze wcześniej rozchwytywane przez klientów likiery i rosolisy. Szczególną estymą cieszyły się te ostatnie, dziś już prawie nieznane, aromatyzowane płatkami róży alkohole, często z dodatkowymi składnikami smakowymi. Po wojnie główną produkcją były soki.

- Niewykluczone, ale na pewno je oglądał w 1965 roku na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Udało mi się odnaleźć zdjęcie delegacji rządowej przy stanowisku z naszymi sokami produkowanymi dla "Baltony" - dzieli się wiadomością z fanami lokalnej historii Maciej Dembiniok, właściciel strony stajniaaugiasza.net.

Miejsce po zakładach LAS, mimo poczynionych pewnych prac, nie wygląda dziś dobrze. Wprawdzie w 2022 roku zebrano, wywieziono i zutylizowano znajdujące się tam odpady, w tym chemiczne, wyremontowano ogrodzenie i doraźnie zabezpieczono teren, budynki jednak popadły w totalną ruinę.

Tymczasem historia Cieszyńskich Zakładach Przetwórczych LAS jest długa i bogata w wydarzenia. Zakłady należały do największych przedsiębiorców spożywczych w regionie, a w firmie pracowały całe pokolenia cieszyniaków.

Kiedy pod koniec XIX wieku kupiec Franz Warlinger (burmistrz Cieszyna w latach 1808-1814) otwierał w Błogocicach swoją wytwórnię, jego sztandarowym produktem były wspomniane na wstępie rosolisy - informuje Maciej Dembiniok.

Wytwórnia z upływem lat zmieniała nazwy i właścicieli. Po upadku monarchii austro-węgierskiej, w 1919 roku zakład został upaństwowiony przez II Rzeczpospolitą i połączony z Browarem Zamkowym w Cieszynie. Krótko funkcjonował jako Fabryka Likierów i Soków Owocowych "Komory Cieszyńskiej".

Wyroby zakładów odznaczono w 1927 roku złotym medalem na Ogólnokrajowej Wystawie Gospodarczo-Spożywczej w Katowicach. Później jednak firma traciła rynki zbytu, co przełożyło się na straty. W rezultacie władze państwowe zerwały umowę i 1 stycznia 1934 roku przekazały wytwórnię wraz z browarem w zarząd Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie jako Państwowe Zamkowe Zakłady Przemysłowe w Cieszynie. Co ciekawe, ich dyrektorem został brat prezydenta Ignacego Mościckiego - Ludwik Hipolit Mościcki. Fabryka zatrudniała wówczas 30 osób i przetwarzała 8000 hl czystego spirytusu.

- Produkowała przeszło 200 wagonów wódek i likierów rocznie oraz wodę sodową, lemoniady i soki owocowe na cukrze rafinowanym (określane jako "prawdziwe"), z których szczególnym uznaniem cieszyły się malinowy i wiśniowy (choć wytwarzano również sok borówkowy, żurawinowy, porzeczkowy, truskawkowy, poziomkowy i jeżynowy oraz od roku 1936 skoncentrowany "Ekstrakt żurawinowy"). Asortyment wódek obejmował m.in. "Gruszkową", "Pomarańczową", "Czekoladową", "Pepperminth", "Jarzębinkę", "Borowiczkę" czy "Wojko" (cieszyńska gorzka), oferowanych w szerokim spektrum objętości od 0,1 do 1 litra - wylicza Maciej Dembiniok.

Po wojnie, dzięki ofiarności kilkuosobowej załogi, wytwórnię uruchomiono ponownie. Zarzucono jednak produkcję alkoholi skupiając się na sokach. Z początkiem lat 60. cieszyński zakład został rozbudowany i unowocześniony. Wrócono też do alkoholi. Wytwórnia imponowała szerokim asortymentem produktów: od soków niskosłodzonych, przez syropy, "owoce w płynie", kończąc na winach i miodach pitnych takich jak "Trójniak Cieszyński". W zakładzie pracowało wówczas ok. 200 osób.

- W 1962 roku na wystawie w Brukseli niskosłodzony sok z czarnej porzeczki otrzymał srebrny medal, a tego samego typu produkt, ale z czarnej jagody - medal brązowy. W 1964 niskosłodzony sok czereśniowy został nagrodzony na wystawie w Paryżu złotym medalem. I było to pierwsze takie wyróżnienie dla Polski. Koniec lat 60. to także czas opracowania receptury i wdrożenia do produkcji wieloowocowego, niskosłodzonego soku Hutnik, który stał się jednym z ważniejszych produktów zakładu - zaznacza pan Maciej.

W czerwcu 1970 roku na Targach Poznańskich LAS prezentował m.in. wina owocowe. Wytwórnia była znana z wina "Trzej Bracia". Trzy lata później uruchomiono najnowocześniejszą w branży automatyczną linię do rozlewania soków i win produkcji zakładów Nagema w Dreźnie z NRD, dzięki czemu wydajność wzrosła o 100 roku.

W 1974 roku, na zasłużoną emeryturę odszedł najstarszy ówczesny pracownik - Karol Michaliczek. W zakładzie pracował od 1911 roku, jak łatwo policzyć - 63 lata...

- W latach 80. na większą skalę LAS wytwarzał tańsze w produkcji napoje wieloowocowe, a asortyment soków stanowiły soki wieloowocowe produkowane z dostępnych w danej chwili surowców. Do początku lat 90. produkowano np. soki "Karlik" i "Barbórka", przeznaczone głównie dla górników, które miały spełniać podobne zadania jak sok "Hutnik", były jednak uboższe w składniki - zaznacza Maciej Dembiniok.

Po 1989 roku państwowy zakład musiał dostosować się do zmieniających się realiów polityczno-gospodarczych. Była próba prywatyzacji wytwórni. Ówczesny wiceprezes cieszyńskiej spółki Art-B Andrzej Gąsiorowski zamierzał wznowić w przedsiębiorstwie LAS produkcję likierów, których oryginalne XIX-wieczne receptury przechowały się w archiwum zakładowym.

Zinwentaryzowano nawet zakład dla opracowania projektu techniczno-technologicznego fabryki likierów. Wszystko "wzięło jednak w łeb", gdy w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1991 roku właściciele spółki Art-B Bogusław Bagsik i Andrzej Gąsiorowski uciekli do Izraela. Prokuratura oskarżyła ich o oszustwa bankowe na duża skalę.

W 1992 roku ze struktur Beskidzkiego Przedsiębiorstwa Produkcji Leśnej LAS w Żywcu wydzielono przedsiębiorstwo państwowe Cieszyńskie Zakłady Przetwórcze z siedzibą w Cieszynie. Do wymogów rynku dostosowano asortyment produkcji. Nadal wytwarzano soki owocowe, choć popyt na nie drastycznie zmalał. W ofercie zakładu pojawiły się wina i "napoje winno-owocowe", np. "Honey Drink" z dodatkiem miodu czy "Cocktail Sudecki".

Głośnym echem odbiły się kradzieże w 1993 roku: 24 stycznia włamano się do pomieszczeń księgowych i zabrano 19,1 mln złotych, a w nocy z 22 na 23 listopada skradziono 12 butelek napoju winno-owocowego "Kruszon cieszyński" i 36 butelek innych napojów powodując straty na 500 000 zł. 95 proc. produkcji zakładu stanowiły wówczas wina owocowe i napoje winopochodne, które znajdowały zbyt już jedynie w Cieszynie i okolicach.

Ze względu na postępujący brak płynności finansowej 15 listopada 1995 roku postanowieniem Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej została ogłoszona upadłość Cieszyńskich Zakładów Przetwórczych i wyznaczono syndyka masy upadłości. Produkcji jednak nie wygaszono

"Po ogłoszeniu upadłości, na początku roku 1996, funkcjonujący zakład został wydzierżawiony przez syndyka krakowskiej firmie Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjne Goldenmajer, zajmującej się m.in. importem alkoholi, ale już półtora miesiąca później dzierżawę przejęła firma Majer Wine Production sp. z o.o. Wytwarzała ona przy alei Łyska wyłącznie wina owocowe i alkoholowe napoje pochodne - jak np. "Cocktail winno-owocowy czerwony" (z aromatem poziomki) czy "Cocktail winno-owocowy biały" (z bezbarwnym aromatem wiśni). We wrześniu 1997 roku syndyk masy upadłości sprzedał cieszyński zakład firmie Cieszyńskie Piwnice Win sp. z o.o. z Katowic" - czytamy na stronie stajniaaugiasza.net.

Kolejny właściciel stawiał już tylko na wytwory winopodobne m.in. "aromatyzowane wino owocowe białe słodkie Nalewka Cieszyńska" z dodatkiem spirytusu. Następny właściciel próbował zawojować rynek trunkami takimi jak "Cherry", "Wiśniowe luksusowe" czy "Cieszyńskie cytrynowe". Interes zakończył jednak sporą stratę finansową. LAS wytwarzał alkohole do 2001 roku.

- Tymczasem 21 lutego 2000 roku ukończono postępowanie upadłościowe Cieszyńskich Zakładów Przetwórczych. Wszystkie składniki masy upadłościowej zostały spieniężone, a zobowiązania uregulowane. Syndyk zarchiwizował dokumentację i akta osobowe pracowników. 26 kwietnia 2000 roku wykreślono z rejestru przedsiębiorstw państwowych Cieszyńskie Zakłady Przetwórcze. Tym samym ich historia dobiegła końca - podsumowuje Maciej Dębiniok.

Na terenie dawnych zakładów Las działał potem skład opałowy i skup jabłek. Swoje siedziby pootwierały też firmy nie mające nic wspólnego z branżą spożywczą.

Trudno sobie dziś wyobrazić, by nowy inwestor nie wykorzystał marketingowo historii tego miejsca. Do tematu będziemy wracali.