Elizabeth Freeman. Kobieta, która zmieniła historię USA

Życie w niewoli

Elizabeth Freeman przyszła na świat około 1744 roku w Claverack, nosząc od urodzenia status niewolnicy. Pracowała na plantacji Pietera Hogebooma w czasach, gdy system niewolnictwa w koloniach północnych różnił się od południowych plantacji, ale pozostawał równie brutalny w swojej istocie.

Gdy córka Hogebooma wyszła za mąż za Johna Ashleya, Elizabeth wraz z siostrą stała się prezentem ślubnym. Małżeństwo przeniosło się do Sheffield w Massachusetts, zabierając obie kobiety jako własność. W domu Ashleyów Elizabeth, którą nazywano Mum Bett, doświadczała znęcania ze strony właścicieli.

Kluczowy moment nastąpił, gdy próbowała ochronić siostrę przed uderzeniem rozgrzaną metalową łyżką. Otrzymała głęboką ranę na ramieniu, która pozostawiła trwałą bliznę. Zamiast ukrywać to okaleczenie, Mum Bett celowo pozostawiała je odkryte – żywy dowód okrucieństwa systemu, w którym żyła.

Ta blizna stała się później jednym z argumentów w jej walce o wolność, fizycznym dowodem niesprawiedliwości niewolnictwa.

Sheffield Declaration i ziarno nadziei

Styczeń 1773 roku przyniósł wydarzenie, które naznaczyło przyszłość Mum Bett. Mieszkańcy Sheffield przyjęli deklarację podkreślającą równość i wolność wszystkich ludzi – dokument będący częścią szerszego ruchu przedrewolucyjnego w koloniach. Obchody były publiczne, słowa płynęły swobodnie.

Mum Bett słuchała. W epoce, gdy niewolnikom odmawiano edukacji i podstawowych praw, sama możliwość usłyszenia takich idei była rzadkością. Jednak Sheffield było stosunkowo małą społecznością, gdzie granice między światem wolnych i niewolnych były bardziej przepuszczalne niż na Południu.

Słowa o równości i wolności zapadły jej głęboko w pamięć. Przez następne lata nosiła je w sobie, zastanawiając się, czy deklaracje dotyczą również jej. W 1780 roku Massachusetts przyjęło nową konstytucję stanową, zawierającą podobne sformułowania o równości wszystkich ludzi.

To był moment, w którym Mum Bett podjęła decyzję. Jeśli konstytucja głosi, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi, to czy nie dotyczy to również niewolników?

Proces, który zmienił stan

W 1780 roku Mum Bett udała się do Theodore’a Sedgwicka, szanowanego adwokata z okolicy, z niezwykłą prośbą. Chciała pozwać swojego właściciela o wolność, opierając się na nowej konstytucji Massachusetts. Sedgwick, znany z sympatii abolicjonistycznych, przyjął sprawę.

Do procesu dołączył również Brom, inny niewolnik należący do Ashleya. Sprawa Brom and Bett v. Ashley trafiła przed sąd w Great Barrington w sierpniu 1781 roku. Sedgwick argumentował, że konstytucja z 1780 roku, deklarująca iż wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi, czyni niewolnictwo nielegalnym.

Sąd orzekł na korzyść powodów. Uznał, że Mum Bett i Brom nie są legalną własnością Johna Ashleya i przysądził im wolność. Dodatkowo Ashley musiał zapłacić trzydzieści szelingów odszkodowania plus koszty procesu – symboliczna, ale znacząca suma.

Ashley próbował się odwołać, ale po miesiącu wycofał apelację. Decyzja stała się prawomocna. Co ważniejsze, wyrok ten stanowił precedens dla sprawy Quocka Walkera, która ostatecznie doprowadziła do faktycznego zniesienia niewolnictwa w Massachusetts.

Wolność i nowe życie

Po wygraniu procesu kobieta znana jako Mum Bett przyjęła imię Elizabeth Freeman – symboliczny gest podkreślający nowy status. John Ashley, jej były właściciel, zaproponował jej powrót do jego domu jako płatnej służącej. Odmówiła.

Zamiast tego Elizabeth zdecydowała się pracować w domu Theodore’a Sedgwicka, adwokata, który wywalczył jej wolność. Przez blisko trzydzieści lat była ważną postacią w rodzinie Sedgwicków, nie jako służąca, ale jako szanowana członkini gospodarstwa domowego.

Znana była z umiejętności leczniczych, działała jako położna i pielęgniarka w lokalnej społeczności. Jej wiedza medyczna, przekazywana ustnie w tradycji afroamerykańskiej, była ceniona przez mieszkańców okolicy. Z czasem zarobiła wystarczająco, by kupić własny dom w Stockbridge.

Elizabeth Freeman zmarła dwudziestego ósmego grudnia 1829 roku, mając około osiemdziesięciu pięciu lat. Pochowano ją w grobowcu rodziny Sedgwicków – jedyna osoba spoza tej rodziny spoczywająca w centralnym miejscu. Ten niezwykły honor pokazywał, jak bardzo była szanowana przez tych, z którymi spędziła ostatnie dekady życia.