Hrubieszów: W tym zakątku regionu można się zakochać. Warto odwiedzić też stolicę powiatu

Miłośnicy historii koniecznie powinni odwiedzić skansen w Masłomęczu (niebawem zostanie tam otwarte nowoczesne muzeum). To rekonstrukcja gockiej osady sprzed wieków. Stworzyła ją wspólnie gmina Hrubieszów, a patronat naukowy nad tym przedsięwzięciem przyjął Instytut Archeologii UMCS w Lublinie. Mają tam o czym opowiadać. Nie tylko drewniana architektura przyciąga do Masłomęcza turystów. Rekonstruktorzy organizują tam także pokazy oraz opowiadają o fascynujących dziejach Gotów

Goci byli plemieniem germańskim, które na początku naszej ery żyło w południowo-wschodniej Skandynawii. Potem jednak wyemigrowali na wschodnie Pomorze, przed 214 r. pojawili się nad Morzem Czarnym, a następnie przenieśli się do Azji Mniejszej. Kiedy pojawili się w żyznej Kotlinie Hrubieszowskiej? Archeolodzy uważają, że pierwsi goccy osadnicy dotarli tam pod koniec II w. To z tego czasu pochodzą pierwsze birytualne pochówki, które są ich znakiem rozpoznawczym (na tych samych cmentarzach część zmarłych kremowano, innych nie).

Już na początku III wieku obszar pomiędzy Bugiem, Huczwą i Bukową był już niemal w całości zajęty przez przedstawicieli tego ludu. Naliczono na tym terenie pozostałości aż 70 osad (głównie wokół Masłomęcza) z wielkimi, mającymi czasami powierzchnię ok. 200 mkw. domostwami oraz kilkanaście cmentarzysk z charakterystycznymi kręgami lub placami w centrum.
Taka nekropolia istniała np. w Masłomęczu. Niektóre ze znalezionych w tej miejscowości pochówków budziły ogromne emocje badaczy (prace archeologiczne prowadził na tym stanowisku lubelski UMCS). Zdarzało się bowiem, że zmarłych układano w pozycji siedzącej, w niektórych grobach znajdowano kilku osobników, w innych jedynie dolne części szkieletów lub np. same stopy lub klatki piersiowe...
Wiadomo, że Goci składali ofiary z ludzi. Niektórym zmarłym towarzyszyły też szczątki zwierząt: ptaków, owiec oraz psów. Ten lud pozostawił po sobie także wiele innych śladów. Znaleziono m.in. gockie miecze w Bugu, medaliony (np. w Metelinie) czy monety rzymskie (czasami wykonywano z nich zawieszki). Odrywano także liczne wyroby produkowane w gockich osadach (np. grzebienie czy fibule, czyli zapinki) oraz rzeczy importowane (np. ozdoby ze szkła, bursztyn itd.).

To wszystko świadczy o bogatej kulturze tego niezwykłego ludu, jego bitności, zasobności, ruchliwości oraz licznych kontaktach handlowych. Goci zajmowali się także rolnictwem, hodowlą bydła, owiec i kóz. W połowie IV w. ich osady w Kotlinie Hrubieszowskiej zaczęły zanikać. Prawdopodobnie Goci wynieśli się w inne, bezpieczniejsze miejsca z obawy przed groźnymi, koczowniczymi Hunami.

W gminie Hrubieszów istnieje jednak miejsce, gdzie osadnictwo pradziejowe trwało znacznie... dłużej i było równie facynujące. W Gródku Nadbużnym nadal można oglądać pozostałości zwane "Zamczyskiem" lub "Horodyskiem". Zbocza tego starego grodziska nadal mają imponującą wysokość od 7 aż do 20 metrów. To miejsce utożsamiane jest z dawnym grodem Wołyniem. Wiadomo, że istniał on już w X wieku (pisał o nim ruski kronikarz Nestor) - do połowy wieku XIII oraz, że ów gród zdobywały wojska Bolesława Chrobrego podczas wyprawy na Ruś.
Gródek Nadbużny był zamieszkiwany nie tylko we wczesnym średniowieczu. Podczas badań archeologicznych znaleziono w tej miejscowości znacznie starsze zabytki, m.in. fragmenty glinianych naczyń oraz narzędzia kamienne, które łączono z prastarą, neolityczną kulturą pucharów lejkowatych (3100-2500 p.n.e). Odkryto też pozostałości kultury łużyckiej z I tysiąclecia p.n.e. Na północ od grodziska stoi również stary kurhan zwany "Księżycową mogiłą". Uważa się go za miejsce pochówku jakiegoś znamienitego, starożytnego wojownika.

W gminie Hrubieszów nie brakuje także innych miejsc mających ciekawą historię. W miejscowości Szpikołosy warto zwiedzić zabytkowy, drewniany kościół z 1801 r. Nad Bugiem we wsi Ślipcze stoi tajemniczy kurhan zwany przez miejscowych "mogiłą Chrobrego". W Moroczynie warto odwiedzić natomiast ruiny pałacu oraz pozostałości parku dworskiego z XIX w, w Mienianach - charakterystyczną, murowaną kaplicę grobową z XIX w., a np. w Moroczynie - starą kapliczkę św. Jana Nepomucena z XVIII w.

Okoliczni mieszkańcy mają też inne powody do dumy. W 1816 r. Stanisław Staszic, działacz oświeceniowy, pionier spłdzielczości oraz m.in. filozof i wolnomularz, założył w swoich dobrach fundację o nazwie Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Obejmowała ona 9 wsi, jedną osadę i część Hrubieszowa. Propagowano tam postęp kultury rolniczej, a chłopów zwolniono od pańszczyzny.

W rękach TRH pozostały jednak dwa stawy, trzy młyny, lasy, tartak, cegielnia, kuźnia, browar, wytwórnia wódek, karczmy w siedmiu wsiach i m.in. część pól uprawnych. Dochody z nich przeznaczono głównie na utrzymanie szkół, szpitali oraz na opiekę nad starcami i sierotami.
Te wszystkie rozwiązania były wówczas nowatorskie nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie. Siedziba prezesów oraz Rady Gospodarczej TRH znajdowała się w Dziekanowie. Nadal można tam oglądać zespół zabytkowych budynków m.in. kuźnię oraz Zarządcówkę. Na miejscowym cmentarzu zachowała się kaplica Grotthusów, dziedzicznych prezesów TRH.
Trzeba się także koniecznie wybrać nad Bug. W miejscowości Ślipcze można oglądać przełom tej rzeki przez wzniesienia kredowe. Atrakcją dla miłośników przyrody mogą być też obserwacje bocianów i czapli siwych, które w Kosmowie założyły nawet swoją kolonię zwaną "Czaplińcem". Nad Bugiem można spotkać bobry i susły perełkowane. W rzece nie brakuje także wielu gatunków ryb.

Gdy już to wszystko zobaczymy i zwiedzimy, można wybrać się także do sąsiednich miejscowości. W Kryłowie (gm. Mircze) warto odwiedzić zabytkowe "Zamczysko" Ostrorogów z XVII wieku, neogotycką bramę pałacową, czy kościół rzymskokatolicki z 1859 r.
Natomiast 2,5 km od centrum tej miejscowości, w miejscowości Kryłów Kolonia zobaczymy kamienną figurę św. Mikołaja z wilkiem. Obok tych rzeźb tryska źródełko. Wiele osób wierzy, że woda w nim ma cudowną moc i leczy m.in. z bezpłodności. Możemy też pojechać przy granicy polsko-ukraińskiej w drugą stronę i np. odwiedzić malownicze Horodło. Ta lokowana w 1413 r. miejscowość także ma wiele ciekawych atrakcji.
Oczywiście trzeba także odwiedzić Hrubieszów z jego pięknymi zabytkami.