Jeden z najstarszych polskich królów. Zabiła go zgryzota

Hołd pruski – niewykorzystana szansa

8 kwietnia 1525 roku Zygmunt Stary podpisał w Krakowie tzw. traktat krakowski ze swoim siostrzeńcem, Albrechtem Hohenzollernem. Układ ten kończył ostatnią wojnę z Zakonem Krzyżackim, toczoną w latach 1519–1521. Dwa dni później, 10 kwietnia, król Polski odebrał od Albrechta uroczysty hołd na Rynku Głównym w Krakowie. Tym samym powołano do życia Prusy Książęce i dokonano sekularyzacji Zakonu, który od tej pory miał już nie podlegać papieżowi, lecz stać się lennem króla Polski.

Królowa Bona uznała jednak, że to zdecydowanie za mało. Jej zdaniem oraz jej stronników, w tym prymasa Jana Łaskiego, należało pójść o krok dalej i bezpośrednio wcielić Prusy Książęce do Korony! Zygmunt Stary nie zdecydował się jednak na ten radykalny ruch. Bona Sforza d’Aragona, wyrażając swoje niezadowolenie, nie uczestniczyła w uroczystościach na Rynku Głównym w Krakowie. W zamian za to przypatrywała się temu wydarzeniu z okna. Na obrazie Jana Matejki przedstawiającym hołd pruski, królowa jest co prawda widoczna, ale w rzeczywistości jej tam nie było.

Bona Sforza wolała układać nowy plan zmierzający do tego, by poprawić błąd męża i bardziej zacieśnić związek między Prusami Książęcymi a Koroną Królestwa Polskiego. Nie wahała się zbratać z nielubianym przez siebie siostrzeńcem męża – Albrechtem Hohenzollernem i prosić go o rękę jego córki dla swojego jedynego syna. Czas pokazał, że Zygmunt August miał inne plany, do których nieświadomie popchnęła go własna matka!

Związek Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną

Królowa Bona Sforza d’Aragona darzyła swoją pierwszą synową, Elżbietę Habsburżankę, wyraźną niechęcią. W celu oddalenia jej od dworu wysłała Zygmunta Augusta na Litwę, by objął tam tron wielkoksiążęcy. Władzę zwierzchnią nad synem zachował jednak jego ojciec – Zygmunt Stary.

Bona nie przewidziała jednak, że ta decyzja nieoczekiwanie zbliży młodego króla do Barbary Radziwiłłówny, wdowy po wojewodzie trockim Stanisławie Gasztołdzie. Wbrew zamysłom matki, to właśnie na Litwie rozwinął się romans, który w przyszłości doprowadzi do jednego z najbardziej kontrowersyjnych małżeństw w historii dynastii Jagiellonów.

Zygmunt August początkowo nie myślał o nowym związku. Elżbieta, choć poważnie chora, zdecydowała się podążyć za mężem na Litwę. Co interesujące, Radziwiłłowie – Mikołaj Rudy i Mikołaj Czarny, opiekunowie Barbary – poparli przyjazd królewskiej małżonki do Wilna. Do czasu śmierci Elżbiety w czerwcu 1545 roku Zygmunt August nie angażował się w relację z Barbarą.

Sytuacja zmieniła się dopiero po śmierci pierwszej żony. Romans między królem a wdową po Gasztołdzie nabrał intensywności i dwa lata później (1547) para potajemnie wzięła ślub. O zawarciu małżeństwa nie zostali poinformowani ani Bona Sforza, ani Zygmunt Stary.

Śmierć Zygmunta Starego

Wkrótce Zygmunt August przedstawił rodzicom swoją nową żonę i dodał, że zamierza ją koronować. Dla Zygmunta Starego i Bony Sforzy był to totalny szok! Zadawali pytania o to, dlaczego poślubił nową żonę bez ich wiedzy i bez zgody sejmu!

Zygmunt Stary, chcąc skorzystać ze swojej zwierzchniej władzy na Litwie, rozesłał listy z nakazem nieuznawania małżeństwa syna. W 1547 roku był już 80-letnim staruszkiem, który już nawet nie poruszał się o własnych siłach, lecz noszono go w lektyce.

Niewykluczone, że informacja o niesubordynacji syna i jego potajemnym ślubie, spowodowała pogorszenie się stanu zdrowia Zygmunta Starego. A w konsekwencji jego śmierć, do której doszło 1 kwietnia 1548 roku w Niedzielę Wielkanocną. Król umarł w wieku 81 lat.

Barbara Radziwiłłówna została ostatecznie koronowana na królową Polski 7 grudnia 1550 roku. W chwili koronacji była już poważnie chora – cierpiała na raka szyjki macicy. Zmarła 8 maja 1551 roku w Krakowie. Jej ciało spoczęło w katedrze wileńskiej.

Bibliografia:

-Edward Rudzki, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.

-Maria Bogucka, Bona Sforza, Warszawa 1989.

-Robert Frost, Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej. Powstanie i rozwój 1385-1569, Poznań 2018.