Młodzi dostaną nawet 300 tys. euro na start. Starsi stracą część wsparcia

Średni wiek rolnika w Unii Europejskiej to już 57 lat. Coraz bliżej wieku emerytalnego, co wkrótce może mieć ogromne znaczenie dla finansów gospodarstwa. W październiku 2025 roku Komisja Europejska zaprezentowała nową strategię, która ma zachęcić młodych ludzi do pracy w rolnictwie. Według KE od tego zależy bezpieczeństwo żywnościowe UE.

Najbardziej w tej zapowiedzi niepokoi starsze pokolenie to, że KE proponuje stopniowe wycofywanie dopłat bezpośrednich dla rolników-emerytów od 2032 r., by zachęcić ich do przekazywania gospodarstw młodszym.

• Średni wiek rolnika w UE to obecnie 57 lat.
• Tylko 12% rolników ma mniej niż 40 lat.
• Sytuacja jest najgorsza na Cyprze (5% młodych rolników) i najlepsza w Austrii (23%).
• Polska plasuje się na drugim miejscu z 21% młodych rolników.

Jak widać w danych Eurostatu, zdecydowana większość rolników to ci powyżej 54. roku życia, a największą grupę stanowią osoby w wieku 65 plus.

Starzenie się rolników postępuje, co także w Polsce potwierdzają dane Głównego Urzędu Statystycznego. Z Powszechnego Spisu Rolnego 2020 wynika, że w ciągu zaledwie 10 lat średni wiek producenta rolnego wzrósł z 47,9 do 50,7 lat.

GUS: Proces starzenia się użytkowników gospodarstw rolnych jest zauważalny w każdym z województw. W stosunku do 2010 roku średnia wieku użytkownika gospodarstwa rolnego wzrosła w największym stopniu w województwie dolnośląskim - o 3,6 lat, a najmniej w województwie świętokrzyskim - o 2,5 roku.

Istnieje wyraźna korelacja między wiekiem użytkownika a powierzchnią gospodarstwa - im większa jest powierzchnia użytków rolnych, tym młodszy jest zazwyczaj użytkownik. Gospodarstwa do 5 hektarów stanowią ponad połowę (52%) wszystkich gospodarstw indywidualnych, a w tej grupie około 46% jest prowadzonych przez osoby w wieku 55 lat i starsze.

Natomiast w przypadku większych gospodarstw, liczących 15 hektarów i więcej, odsetek użytkowników z tej najstarszej grupy wiekowej spada do 28%. Młodzi użytkownicy, czyli osoby w wieku do 34 lat, stanowią stosunkowo małą grupę i częściej prowadzą gospodarstwa o powierzchni przekraczającej 10 hektarów.

KE ma ambitny plan, by podwoić udział młodych rolników w ciągu najbliższych 15 lat, osiągając 24% do 2040 roku. Jak chce to osiągnąć? Przede wszystkim zachętami finansowymi. Strategia zakłada, że do osiągnięcia celu potrzebne są nie tylko środki ze Wspólnej Polityki Rolnej, ale także fundusze spójności oraz krajowe zachęty (np. podatkowe).

Kluczowe elementy wsparcia finansowego:

• Każde państwo ma stworzyć "pakiet startowy dla rolnika" (dotacje, ulgi podatkowe, kredyty).
• Pakiet ma obejmować ryczałt do 300 000 euro na rozpoczęcie działalności.
• Planowane jest tworzenie gwarancji kredytowych i obniżenie kosztów pożyczek we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI).
• Zasugerowano możliwość wykorzystania funduszy WPR na zakup ziemi (maks. 10% kosztów inwestycji), aby nie podbijać cen gruntów.

Kraje członkowskie muszą opracować krajowe strategie odnowy pokoleniowej, zawierające analizę demograficzną, identyfikację barier wejścia i plan działań. Poza tym powołane zostanie Europejskie Obserwatorium Ziemi Rolnej, które będzie monitorować dostępność gruntów, spekulację cenową i możliwości interwencji.

Polityka gruntowa pozostaje w kompetencjach krajów, ale KE będzie wydawać rekomendacje. Zalecono, by kraje przeznaczały co najmniej 6% środków WPR na młodych rolników (obecnie ok. 3%).

Planowane jest również utworzenie sieci ambasadorów młodego rolnictwa, by promować zawód i poprawiać jego wizerunek.

Czy tego właśnie oczekują sami rolnicy?

Mówią przede wszystkim o potrzebie stabilizacji, by mogli planować, zapewnić byt sobie i rodzinie, by nie musieli zazdrościć pracownikom etatowym stałej pensji, sami żyjąc w niepewności, czy cena za wyprodukowane zboża, mięso albo mleko zapewni opłacalność.

Finansowe zachęty płyną także w ramach krajowych propozycji. Dopiero procedowaną jest zwiększenie premii dla młodych rolników z 200 do 300 tys. zł. Minister rolnictwa Stefan Krajewski zapowiedział, że trafi do młodych, którzy zdecydują się na hodowlę zwierzęcą.

Spójrzmy szerzej na zmiany demograficzne w Polsce. Zapaść demograficzna będzie miała znaczący negatywny wpływ na przyszły polski rynek pracy. Według raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego z października 2024 ("Konsekwencje zmian demograficznych dla podaży pracy w Polsce"), jeśli obecne trendy demograficzne się utrzymają, do 2035 roku liczba pracowników zmniejszy się o 2,1 miliona, co stanowi spadek o 12,6% aktualnego zatrudnienia.

To drastyczne zmniejszenie siły roboczej uderzy szczególnie mocno w niektóre sektory.

Z symulacji przeprowadzonej przez PIE wynika, że do 2035 r. w Polsce rynek pracy może się zmniejszyć o niemal 2,1 mln pracowników. W ujęciu nominalnym odpływ szczególnie dotknie przemysł (łącznie sekcje B-E), z którego odejdzie 805 tys. pracowników, handel i naprawę pojazdów (423 tys.), edukację (414 tys.) oraz rolnictwo (406 tys.). W każdej z tych branż wejście na rynek pracy kolejnych roczników będzie zbyt małe, aby zrekompensować ubytek. Największy napływ pracowników odnotuje przemysł (405 tys.) oraz handel (308 tys.).

Już teraz na polskiej wsi brakuje rąk do pracy, a większa konkurencja o pracownika nie będzie sprzyjała rolnictwu.

W scenariuszu tak dużego ubytku pracowników w sektorach przemysłowych, bez zmian w innych czynnikach, mogłoby to doprowadzić do zmniejszenia polskiego PKB o 6-8%, szacuje PIE. W związku z tym, już teraz zdaniem instytutu kluczowe jest podjęcie działań mających na celu aktywizację zawodową osób biernych, wdrażanie nowych technologii, dążenie do wzrostu wydajności pracy, a także wspieranie migracji zarobkowej. To wszystko wymaga potężnego finansowania, o czym dobrze wiedzą rolnicy, którzy są gotowi sięgać po nowe rozwiązania i wydajne technologie.

KE do najważniejszych wyzwań stojących obecnie przed młodymi rolnikami zalicza:

• trudności w dostępie do gruntów
• wysokie ceny gruntów
• niską rentowność i utrudniony dostęp do kredytów
• trudniejszy dostęp dla młodych rolników i ich rodzin do podstawowych usług użyteczności publicznej (woda, infrastruktura sanitarna, telekomunikacja, łączność szerokopasmowa) i usług socjalnych (opieka zdrowotna i długoterminowa, usługi edukacyjne).

Na wsi dominuje dziś niepewność i obawa o przyszłość. Odcinanie starszych rolników od dopłat może okazać się ryzykownym unijnym posunięciem, jeśli mimo wyższych dopłat, młodzi nie zdecydują się zostać w sektorze rolnym.