Niechciany spadek 2025. Jak odrzucić spadek, przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza i zabezpieczyć małoletnich - poradnik krok po kroku

• 6 miesięcy na decyzję - liczonych od chwili, gdy spadkobierca dowiedział się o powołaniu (nie zawsze od daty śmierci). Brak oświadczenia w terminie to z mocy prawa przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza.
• Nowa "poduszka" terminu (od 15.11.2023): żeby nie przegapić 6 miesięcy, wystarczy złożyć do sądu wniosek o odebranie oświadczenia - samo przesłuchanie może odbyć się później. Jeśli na oświadczenie potrzeba zgody sądu (np. w sprawach małoletnich), bieg terminu ulega zawieszeniu na czas tego postępowania. Zmiany wprowadziła ustawa z 28 lipca 2023 r. (Dz.U. 2023 poz. 1615), która weszła w życie 15 listopada 2023 r.
• Gdzie składasz oświadczenie: u notariusza lub w sądzie rejonowym właściwym dla Twojego miejsca pobytu/zamieszkania; następnie trafia ono do sądu spadku. Za granicą możesz skorzystać z konsula RP (złożenie oświadczenia/przyjęcie oświadczenia), ale dokument musi dotrzeć do polskiego sądu spadku w terminie.
• Małoletni po nowelizacji (15.11.2023): jeżeli dziecko wchodzi do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, rodzic może odrzucić w imieniu dziecka bez zgody sądu - przy spełnieniu ustawowych warunków (m.in. wcześniejsze odrzucenie przez rodzica, zgodne stanowisko rodziców albo pełnia władzy jednego z nich). W innych przypadkach nadal potrzebna jest zgoda sądu (patrz niżej).
• Właściwość sądu przy zgodzie dla małoletniego: co do zasady sąd opiekuńczy dziecka; jeśli toczy się postępowanie spadkowe, zezwolenie wydaje sąd spadku (art. 640¹ KPC).

1. Przyjęcie proste - pełna odpowiedzialność za długi (także majątkiem osobistym).
2. Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza - odpowiedzialność tylko do wartości stanu czynnego spadku, ustalonej w wykazie lub spisie inwentarza. To domyślna opcja, jeśli nic nie złożysz w terminie.
3. Odrzucenie spadku - tak, jakbyś nie dożył/dożyła otwarcia spadku; nie dziedziczysz ani aktywów, ani długów. Udział "schodzi" do Twoich zstępnych (pamiętaj o zabezpieczeniu dzieci).

• W Polsce: u notariusza albo w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca pobytu/zamieszkania składającego oświadczenie (sąd/notariusz przekaże je do sądu spadku). To wygodne, gdy mieszkasz w innym mieście niż spadkodawca.
• Za granicą: w polskiej placówce konsularnej - konsul może przyjąć Twoje oświadczenie. Skuteczność zależy od doręczenia do polskiego sądu spadku w terminie 6 miesięcy, dlatego nie zwlekaj z wysyłką.

• Bez zgody sądu: gdy rodzic już odrzucił swój spadek i w jego miejsce wchodzi dziecko - wtedy rodzic może odrzucić także w imieniu dziecka (zazwyczaj wymagana jest zgoda drugiego rodzica lub złożenie wspólnych oświadczeń).
• Ze zgodą sądu: w pozostałych scenariuszach, zwłaszcza gdy dziecko jest powołane niezależnie od odrzucenia przez rodzica. Właściwość: co do zasady sąd opiekuńczy dziecka; w toku sprawy spadkowej - sąd spadku.

Uwaga o terminach: jeśli potrzebna jest zgoda sądu, bieg 6-miesięcznego terminu się zawiesza na czas tego postępowania.

Sama formuła "z dobrodziejstwem inwentarza" ogranicza odpowiedzialność do wartości aktywów - ale w praktyce potrzebny jest wykaz inwentarza (oświadczenie) albo spis inwentarza (sporządzany przez komornika na zlecenie sądu). To te dokumenty wyznaczają sufit Twojej odpowiedzialności.

Jeśli termin 6 miesięcy upłynął, ustawowo przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W wyjątkach można uchylić się od skutków braku oświadczenia lub wadliwego oświadczenia (błąd, podstęp, groźba) - wyłącznie przed sądem i w ustawowych terminach. Tu nie ma automatu: przygotuj dowody i skorzystaj z pomocy prawnika.

To umowa notarialna między przyszłym spadkodawcą a jego spadkobiercą ustawowym. Zrzekający (co do zasady wraz ze zstępnymi, chyba że strony postanowią inaczej) jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Umowę można potem uchylić - również u notariusza. To narzędzie planowania sukcesji, które usuwa presję 6-miesięcznego terminu.

Umowa dożywocia (akt notarialny) jest odpłatna i wzajemna - w odróżnieniu od darowizny. Dlatego co do zasady wartości nieruchomości przeniesionej w dożywociu nie dolicza się do substratu zachowku. Wyjątek: jeżeli umowa byłaby pozorna i faktycznie stanowiła darowiznę, sąd może ocenić ją inaczej.

Obowiązek alimentacyjny na przyszłość nie przechodzi na spadkobierców. Jednak zaległe, wymagalne raty alimentów z chwili śmierci stanowią dług spadkowy i mogą obciążać spadkobierców.

Pierwsze 48 godzin

1. Zbierz dokumenty: akt zgonu, dane spadkobierców, informację o testamencie.
2. Ustal wstępnie aktywa/pasywa (rachunki, wezwania, kredyty).
3. Wybierz ścieżkę: odrzucenie czy dobrodziejstwo (gdy nie znasz sytuacji - bezpieczniej dobrodziejstwo + wykaz/spis).

Do 7-10 dni
4) Złóż oświadczenie u notariusza albo w sądzie rejonowym (miejsce Twojego pobytu); ewentualnie u konsula za granicą - i niezwłocznie doślij dokument do polskiego sądu spadku.
5) Jeśli masz małoletnich - oceń, czy spełniasz warunki "bez zgody sądu" (dziecko wchodzi po Twoim odrzuceniu). Jeśli nie - złóż wniosek o zgodę (pamiętaj o właściwości sądu opiekuńczego albo - jeśli sprawa spadkowa już toczy się - sądu spadku).

6 miesięcy
6) Nie przekraczaj terminu: złóż przynajmniej wniosek do sądu o odebranie oświadczenia - zachowasz termin nawet, gdy przesłuchanie nastąpi później; jeśli potrzebna jest zgoda sądu, bieg terminu się zawiesza.

• Mylenie odrzucenia (po śmierci) ze zrzeczeniem (umowa przed śmiercią).
• Zakładanie, że "brak reakcji = odrzucenie" - w rzeczywistości ustawowo przyjmujesz z dobrodziejstwem inwentarza.
• Zapominanie o dzieciach: po Twoim odrzuceniu automatycznie "wchodzą" zstępni - zadbaj o ich oświadczenia (w trybie uproszczonym lub za zezwoleniem).
• "Dobrodziejstwo" bez wykazu/spisu - trudniej egzekwować limit odpowiedzialności.

Czy mogę odrzucić spadek po terminie?
Co do zasady nie - po 6 miesiącach przyjmujesz z dobrodziejstwem. Wyjątkowo można uchylić się (błąd, podstęp, groźba) - tylko przed sądem.

Konsul za granicą - czy wystarczy?
Tak, ale dokument musi dotrzeć do polskiego sądu spadku w terminie. Nie zostawiaj tego na ostatnią chwilę.

Kiedy bez zgody sądu w imieniu dziecka?
Gdy dziecko wchodzi do dziedziczenia po Twoim odrzuceniu - wtedy rodzic może złożyć oświadczenie za małoletniego bez zgody sądu (przy spełnieniu warunków). Poza tym - zgoda sądu (opiekuńczego lub spadku w toku sprawy).

Czy dożywocie "ucieka" od zachowku?
Zasadniczo tak, bo to umowa odpłatna - nie dolicza się jej do substratu zachowku;

Czy w spadku są alimenty?
Przyszły obowiązek - nie, zaległe raty - tak (jako dług spadkowy).

• Kodeks cywilny: art. 1012-1024 (przyjęcie i odrzucenie spadku), art. 1048-1050 (zrzeczenie się dziedziczenia), art. 908-916 (umowa dożywocia), art. 931-940 (dziedziczenie ustawowe).
• Art. 1015 § 1 i § 1¹ k.c. - 6-miesięczny termin; zachowanie terminu przez złożenie wniosku do sądu o odebranie oświadczenia; zawieszenie biegu przy konieczności uzyskania zgody sądu.
• Kodeks postępowania cywilnego: art. 640 (miejsce złożenia oświadczenia i przekazanie do sądu spadku), art. 640¹ (w toku sprawy spadkowej zgody udziela sąd spadku).
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy: m.in. art. 139 (alimenty - charakter osobisty obowiązku).
• Ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1615) - nowelizacja obowiązująca od 15 listopada 2023 r."Dziennik Bałtycki" jest na Google News. Dołącz do nas i śledź "Dziennik Bałtycki" codziennie. Obserwuj dziennikbaltycki.pl w Internecie.