Niepokorni biskupi. Sobór, który podzielił chrześcijański świat

Zmiana planów i wpływ cesarza

Pierwotnie obrady planowano w Nicei na początek września 1451 roku, ale cesarz zmienił lokalizację na Chalcedon. Marcjan chciał uczestniczyć osobiście i wpływać na kształtowanie większości zgodnej z jego interesami. Zgromadzenie rozpoczęło się w październiku i trwało do końca miesiąca, gromadząc od trzystu sześćdziesięciu do ponad sześciuset uczestników według różnych szacunków.

Przewodniczył Paschazynus, biskup z Sycylii reprezentujący papieża Leona I. Sanktuarium świętej Eufemii goszczące obrady zostało zniszczone kilka wieków później. Cesarzowi szczególnie zależało na przywróceniu jedności religijnej po zbójeckim synodzie, który rehabilitował Eutychesa głoszącego monofizytyzm.

Synod z 1449 roku potępił naukę Flawiana, patriarchy Konstantynopola, i wsparł twierdzenie o wchłonięciu natury ludzkiej przez boską. Marcjan pragnął jednoznacznego zdefiniowania chrystologii i potępienia wcześniejszych postanowień. Sobór miał rozstrzygnąć spór trwający od dziesięcioleci między różnymi szkołami teologicznymi.

Tradycje aleksandryjska i antiocheńska

Aleksandria podkreślała jedność osoby Chrystusa, podczas gdy Antiochia koncentrowała się na odrębności dwóch natur. Spór ten trwał od dawna i dzielił wschodni świat chrześcijański na zwaśnione obozy. Papież Leon przesłał dokument zwany Tomus Leonis, który wyraźnie opisywał koncepcję dwóch odrębnych ale nierozłącznych natur w jednej osobie.

List papieski stał się fundamentem dla dyskusji i pozwolił osiągnąć kompromis akceptowalny dla większości. Sobór przyjął tę naukę i potępił monofizytyzm jako heretycką wypaczoną doktrynę. Pod koniec października ogłoszono słynne wyznanie definiujące Chrystusa jako doskonałego w bóstwie i człowieczeństwie.

Formuła głosiła istnienie natur wzajemnie niepomieszanych, niezmienionych, nierozdzielonych i nierozłączonych. Koncepcja unii hipostatycznej stała się podstawowym wyznacznikiem ortodoksji dla Kościołów zachodnich i większości wschodnich. Deklaracja ta ukształtowała teologię na stulecia i pozostaje obowiązująca do dziś.

Potępienie i regulacje dyscyplinarne

Dioskura, patriarchę Aleksandrii, potępiono za wspieranie Eutychesa i naruszenia proceduralne podczas synodu zbójeckiego. Degradacja wysokiego hierarchy była wyraźnym sygnałem dla zwolenników monofizytyzmu. Eutychesa oficjalnie uznano za heretyka sprzecznego z nauką Kościoła.

Sobór wydał trzydzieści kanonów regulujących strukturę i hierarchię kościelną poza kwestiami doktrynalnymi. Kanon dwudziesty ósmy podniósł rangę patriarchy Konstantynopola do drugiego miejsca po Rzymie. Delegaci rzymscy gwałtownie protestowali przeciwko tej decyzji umacniającej pozycję wschodniego centrum władzy.

Protokoły i dokumenty końcowe zachowały się w całości, co czyni źródła dotyczące Chalcedonu wyjątkowo kompletnymi. Przetrwały wyroki sądowe dotyczące odwołań i przywróceń biskupów na ich stolice. Listy wymieniane między hierarchami oraz korespondencja papieża z cesarzami uzupełniają obraz obrad.

Podział i czarna legenda

Teksty polemiczne powstałe po soborze stworzyły dwie przeciwstawne narracje o wydarzeniach. Czarna legenda panowała w Egipcie, Palestynie i Syrii, podczas gdy biała dominowała w Bizancjum i Rzymie. Współczesna nauka traktuje obie jako mało wiarygodne i stronnicze.

Reakcją na decyzje były Kościoły niechalcedońskie odrzucające definicję dwóch natur i utrzymujące naukę o jednej boskiej. Koptyjski Kościół Prawosławny, Syryjski Kościół Prawosławny i Kościół Ormiański poszły własną drogą teologiczną. Podział ten trwa do współczesności i stanowi jedną z najstarszych linii podziału chrześcijaństwa.

Kościoły przyjmujące nauki soboru określane są mianem chalcedońskich i obejmują wszystkie wspólnoty katolickie oraz prawosławne. Chalcedon stał się czwartym soborem powszechnym w historii i jego znaczenie dla kształtowania doktryny trudno przecenić.