Okrutny Iwan Groźny. Sporządził specjalną instrukcję bicia żony

Urodzony w 1530 roku Iwan Groźny nie miał łatwego startu. Kiedy miał trzy lata, stracił ojca, Wasyla III, który podczas polowania spadł z konia i zranił się w nogę, a następnie zmarł. Kilka lat później ze światem rozstała się natomiast matka chłopca, Helena Glińska, którą podstępnie otruli bojarowie.

Szybka utrata rodziców wyryła w duszy młodzieńca poczucie odrzucenia i osamotnienia. Czuł, że jest marionetką w rękach bojarów, sprawujących w jego imieniu władzę do momentu uzyskania przez niego pełnoletności.

Do tego czasu Iwan musiał oglądać, jak walczące ze sobą rody Szujskich i Bielskich wyrzynają się, by choć na chwilę przejąć nominalną władzę nad państwem. Ostatecznie ze zmagań tych zwycięsko wyszli Szujscy, choć drogo ich to kosztowało.

Od najmłodszych lat z Iwanem postępowano tak, aby – jak słusznie podkreślił jeden z polskich historyków Andrzej Andrusiewicz – "rozwinąć w nim najgorsze instynkty. Powtarzano mu ciągle, że urodził się istotą wyższą, że z czasem zostanie samowładcą, że nie będzie na ziemi potężniejszego odeń monarchy, i zaspokajano jego najskrytsze potrzeby".

Otaczająca Iwana atmosfera przemocy, spisku i szpiegostwa sprawiła, że – aby dostosować się do sytuacji – musiał wyrobić w sobie przebiegłość i okrucieństwo. Już w dzieciństwie znęcał się nad zwierzętami. Zrzucał z murów Kremla szczeniaki, a złapane ptaki pozbawiał oczu i wnętrzności.

Wraz z rówieśnikami galopował też na koniu po ulicach Moskwy, chłoszcząc batem napotkanych po drodze chłopów i rozbijając stojące za murami Kremla stragany.

Iwan był pierwszym carem w historii Rosji, a na tron zasiadł 16 stycznia 1547 roku. W wieku siedemnastu lat poślubił Anastazję Romanowną, którą darzył zaufaniem i szacunkiem. Miała ona na niego kolosalny wpływ. Przy niej łagodniał i podnosił się na duchu.

Mimo wszystko już same początki rządów Iwana były brutalne i krwawe. Z nieposłuszeństwem rozprawiał się siłą. Grupę niezadowolonych mieszczan kazał podpalić, wcześniej oblewając ich alkoholem. Zabił też przywódców rewolty z 1547 roku, którzy ośmielili się zamanifestować swoją złość po wybuchu pożaru w stolicy, gdzie dach nad głową straciło około 80 tysięcy mieszkańców.

Brutalność cara nasiliła się wraz z nieoczekiwaną śmiercią ukochanej żony, którą otruto. Iwan nie potrafił sobie z zaistniałą sytuacją poradzić. Pragnął zemsty i właśnie to wydarzenie zapoczątkowało rządy prawdziwego terroru i brutalności. Popadł w paranoję, wszędzie węszył spisek i podstęp.

Iwan będąc u kresu krwawego szaleństwa postanowił w 1565 roku wprowadzić tzw. opricznine. Był to system pozwalający mu w brutalny sposób pozbywać się wszystkich jego przeciwników. Wybrani przez cara "żołnierze", czyli opricznicy, jeździli od miasta do miasta na czarnych koniach i w czarnych szatach.

Ich zadaniem było zabijanie niezadowolonych z rządów cara mieszkańców. Początkowo te krwawe metody dotykały tylko bogatych, ale szybko działalność opryczników rozszerzyła się o inne warstwy społeczne.

Ludzie poddawani byli wymyślnym i bardzo brutalnym torturom. W rezydencji cara odbywało się wiele z tych egzekucji, a Iwan czerpał chorą przyjemność z oglądania tych barbarzyńskich scen. Napawał się krzykami, płaczem i wyciem swoich ofiar.

W 1570 roku Iwan dokonał swojej największej zbrodni. Podejrzewając, że mieszkańcy Nowogrodu przeciwko niemu spiskują, postanowił zrównać całe miasto z ziemią. Opricznicy najpierw otoczyli miasto, a potem przeszli do masowego mordu. Ludzie ginęli w okropnych męczarniach, poddawani byli wielu torturom. Nie oszczędzono nawet kobiet i dzieci. Szacuje się, że w tej okrutnej masakrze mogło zginąć nawet 60 tys. ludzi.

Badacze i historycy są zgodni co do tego, że Iwan kochał jedynie swoją pierwszą żonę. Podczas całego swojego życia poślubił siedem kobiet, ale miał też wiele kochanek. Żadna z nich nie była traktowana z należytą godnością. Jedna z jego wybranek zmarła niedługo po ślubie. Kolejną żonę odesłał natomiast do klasztoru, ponieważ była dla niego zbyt nudna i poukładana.

Podejście cara do kobiet było bardzo przedmiotowe i instrumentalne. Kolejne małżonki wybierał podczas organizowanych przez siebie konkursów piękności, podczas których jedynym kryterium był wygląd kandydatki. Nie interesowało go pochodzenie czy charakter wybranek.

Zdanie Iwana na temat roli kobiet w społeczeństwie najlepiej obrazuje "Domostroj", którego był pomysłodawcą. Był to swego rodzaju poradnik, w którym znaleźć można było między innymi instrukcję bicia żony. Uważał, że należy karać żonę za nieposłuszeństwo i lekceważenie męża. Według niego bić należało boleśnie, ale też rozważnie.

Iwan w swoim szaleństwie nie potrafił budować bliskich relacji, ale też nikomu zaufać. Zaufaniem nie darzył nawet własnego syna Iwana, potencjalnego następcę tronu. W listopadzie 1581 roku doszło między nimi do bardzo zaciętej awantury. Iwan Groźny w szale złości uderzył syna w głowę żelazną laską. Chłopak zmarł po kilku dniach.

Car zdał sobie sprawę z tego co zrobił i pogrążył się w rozpaczy. Zrozumiał, że jego paranoja doprowadziła do prawdziwej tragedii. Lamentował, wyrywał sobie włosy, płakał. Podobno to wydarzenie odmieniło Iwana Groźnego. Zaczął żałować wszystkich swoich dotychczasowych zbrodni, ale było już za późno.

Część tego tekstu stanowi fragment książki dr. Mariusza Sampa "Szach mat. Jak umierali władcy Rosji" (Kraków 2024), w której można przeczytać więcej na temat okrucieństwa Iwana Groźnego.