Roksolana i Bona Sforza. Niezwykły kobiecy sojusz w XVI wieku

Bona Sforza w akcji

Aby zabezpieczyć prawa Jagiellonów do tronu Węgier, Bona postanowiła wydać swoją najstarszą córkę – Izabellę Jagiellonkę za Jana Zapolyę. Był on "narodowym" kandydatem Madziarów na ich tron. Musiał jednak toczyć walkę ze stronnictwem prohabsburskim, które popierało na króla Ferdynanda I Habsburga.

W 1540 roku zmarł Jan Zapolya, owdowił Izabelę Jagiellonkę i osierocił małego synka – Jana II Zygmunta Zapolyę. Przed śmiercią polecił, aby to jego syn został następcą węgierskiego tronu, a nie Ferdynand I Habsburg. Nie było to jednak takie proste, ponieważ szwagier zmarłego Ludwika II Jagiellończyka prześladował córkę Zygmunta Starego i Bony Sforzy – Izabelę Jagiellonkę. Była ona w stałym kontakcie z matką. Pisała do niej listy, w których informowała o swoim położeniu.

W tamtym czasie żoną króla Zygmunta Augusta została ukochana córka Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki (córki króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka i jego trzeciej żony Anny de Foix Candale). Mowa o Elżbiecie Habsburżance, na której Bona postanowiła się zemścić za złe traktowanie przez jej ojca Izabeli Jagiellonki. Zamieniła życie schorowanej synowej w piekło.

Roksolana przychodzi z pomocą

Zanim dojdziemy do opisywania tego, w jaki sposób żona Sulejmana Wspaniałego ochroniła Izabelę Jagiellonkę, warto wspomnieć o innej sułtance. Mowa o Mihrimah. Właściwie to nie ona odegrała tutaj kluczową rolę, lecz jej mąż – Rustam, który był wezyrem i naczelnym dowódcą Sulejmana Wspaniałego.

Rustam wynegocjował wraz z Izabelą Jagiellonką przekazanie praw małoletniego następcy tronu Węgier dla Turcji, w zamian za to, że Izabela objęłaby regencję w Transylwanii. Był to okres, w którym Turkom zależało na zawarciu sojuszu z Zygmuntem Starym.

Sulejman Wspaniały chciał zabrać Izabelę Jagiellonkę wraz z jej synem do Stambułu w charakterze bardzo ważnych zakładników. Rustan sprzeciwił się temu i stanął po stronie pierworodnej córki Zygmunta Starego i Bony Sforzy d'Aragony, ponieważ był chciwy i przekonały go bogate dary, jakie Izabela Jagiellonka oferowała dla jego żony – Mirimah.

Izabela Jagiellonka żądała od Sulejmana Wspaniałego, aby uwolnił dwóch węgierskich zakładników, których pojmał podczas kampanii w 1541 roku. Jednak sułtan zdecydowanie odmówił, a ci nieszczęśnicy wkrótce zmarli w twierdzy Siedmiu Wież.

Pierworodna córka królowej Bony Sforzy i Zygmunta Starego otrzymała również list od żony Sulejmana Wspaniałego – Roksolany. Informowała ona, że chce ochronić Izabelę i jej syna.

Była to forma tzw. kobiecego sojuszu. Nie zachowały się informacje, w jaki sposób i czy w ogóle Izabela Jagiellonka odpowiedziała na tę propozycję. Możemy domniemywać, że była pozytywna, ponieważ Roksolana korzystała później ze znajomości z Izabelą w celu kontaktów z polskim królem.

Solidarność Roksolany z Boną

Nic tak nie łączy jak wspólny wróg. Roksolana, tak samo jak królowa Polski Bona Sforza d'Aragona była przeciwna małżeństwu Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką. Obie władczynie czuły awersję do Habsburgów. Ferdynand I Habsburg był największym wrogiem Sulejmana Wspaniałego w Europie Środkowej.

Roksolana wysłała do Krakowa posła – Said Beja. Przybył on nad Wisłę 28 stycznia 1543 roku. Warto wspomnieć, że urodził się na Rusi, skąd jako dziecko w 1498 roku został porwany podczas oblężenia jego rodzinnego zamku. Przeszedł na islam, ale z uwagi na swoje pochodzenie, został przydzielony do polskich poselstw. Roksolana poprzez wysłanie posła do Krakowa, chciała pokazać polskiej władczyni, że się z nią solidaryzuje w kwestii małżeństwa Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką.

Sulejman Wspaniały popierał działania swojej żony Roksolany. Tym bardziej, że sam planował wyprawić się przeciwko Ferdynandowi I Habsburgowi, w celu ostatecznego rozwiązania kwestii węgierskiej.

Po tym, gdy Said Bej dotarł nad Wisłę, królowa Bona zwołała na 29 stycznia 1543 roku tajną naradę. Dotyczyła ona pozycji Izabeli Jagiellonki w Transylwanii. Przypomnijmy, że sułtan zaoferował Izabeli Jagiellonce regencję na tym terytorium. Ostatecznie jednak stanęło na tym, że nic z tego nie wyjdzie, bo nie można było przewidzieć, jak skończy się konflikt między Ferdynandem I Habsburgiem a Sulejmanem Wspaniałym.

Król Zygmunt Stary, który popierał małżeństwo syna – Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką, twierdził że Sulejman Wspaniały nie będzie wierny, ani nam, ani komukolwiek innemu. Królowa Bona Sforza miała na te słowa odpowiedzieć, że woli, by jej córka i wnuk umarli lub dostali się do tureckiej niewoli, niż żeby Ferdynand I Habsburg zdobył Węgry.

Bona Sforza była władczynią, która budowała sobie sieć kontaktów nie tylko nad Wisłą, ale i w całej Europie. Nie zawahała się wejść w sojusz z władcami, którzy wyznawali zupełnie inne zasady. Brała również pod uwagę stratę córki i wnuka, byle tylko osiągnąć zamierzone cele. Historia pokazała, że jej się to nie udało, bo Ferdynand I Habsburg zdobył jednak Węgry, a Jagiellonowie bezpowrotnie stracili władzę nad Balatonem.

Bibliografia:

·      Peirce Leslie, Roksolana. Władczyni Wschodu, przekł. Maciej Studencki, Kraków 2018

·      Rudzki Edward, Polskie królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1985.