Rudy: Pocysterski zespół pałacowo-klasztorny powstał z ruin. Dziś to cel pielgrzymek i miejsce odpoczynku

Dziś pocysterski kompleks pałacowo-klasztorny w Rudach Raciborskichjest miejscem, gdzie okoliczni mieszkańcy przyjeżdżają na odpoczynek, zwiedzanie, czy też chwilę modlitwy przed obrazem Matki Bożej Pokornej. Przez pewien okres kompleks był ruiną. Potrzeba było wiele pracy, aby przywrócić mu dawną świetność. Gdy z rąk Skarbu Państwa w 1998 roku trafił do diecezji gliwickiej, ta misję podźwignięcie opactwa z ruin dała ks. Janowi Rośkowi.

- Poczułem wtedy ciężar wielkiej odpowiedzialności. Po pierwsze za przebieg prac odbudowy materialnej obiektu, a po drugie za historyczne i duchowe dziedzictwo. Trzeba pamiętać, że obiekt kubaturowo zbliżony jest do Zamku Królewskiego w Warszawie, a zamek cieszył się przywilejem troski całej Polski o odbudowę. Troska o odbudowę naszego obiektu pozostała na naszych "ramionach". Myślę, że dzisiejszy obraz Starego Opactwa w Rudach jest to okazją naszej wspólnej radości i dumy - powiedział "Dziennikowi Zachodniemu" ks. Jan Rosiek dyrektor Ośrodka Formacyjno-Edukacyjnego Diecezji Gliwickiej w Rudach.

Zniszczenia, o których wspomina ks. Rosiek są "spadkiem", jaki na tych ziemiach pozostawiła po sobie Armia Czerwona, gdy przybyła tu w 1945 roku. Pałac spłonął całkowicie, a kościół doznał uszkodzeń głównych elementów konstrukcyjnych - zawaliły się m.in. filary i część sklepień. Jak wskazuje kapłan, cudem ocalała barokowa kaplica z gotyckim wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem. Wizerunek znany jest pod tytułem Matki Bożej Pokornej.

Po wojnie odbudowano tylko kościół - prace zakończono w 1950 r., dużą część świątyni regotycyzowano. Pałac natomiast nie został odbudowany - tylko zabezpieczono jego ruiny, chroniąc je przed zawaleniem. Właścicielem do 1998 był Skarb Państwa. Przez dziesięć lat trwał pierwszy etap odbudowy, następnie zajęto się pracami konserwatorskimi wewnątrz opactwa oraz w jego otoczeniu.

Dziś oprócz kościoła parafialnego jest tu Ośrodek Formacyjno-Edukacyjny Diecezji Gliwickiej w Rudach. Znajdują się tu do zwiedzania sale wystawowe, sale klasztorne. Założono także restaurację.

Najstarszym zabytkiem w Rudach jest wspomniany gotycki kościół zbudowany na planie krzyża łacińskiego. Obecnie jest on bazyliką mniejszą i diecezjalnym sanktuarium. Znajdujący się w bocznej kaplicy obraz Matki Boskiej Pokornej namalowano w XV wieku na lipowej desce.

- To prawdopodobnie kopia wcześniejszego wizerunku z XIII wieku. Obraz był wielokrotnie przemalowywany; najstarsza warstwa potwierdzona laboratoryjnie pochodzi z XV w., a obecny wizerunek pochodzi najpewniej z pracowni małopolskiej z połowy XV stulecia - wyjaśnia ks. Jan Rosiek.

W świątyni znajdują także relikwie - m.in. św. i św. Donata z Arezzo i św. Krzyża, a także. Są tu także obrazy przedstawiające śmierć św. Benedykta oraz apoteozę św. Bernarda pędzla Michaela Willmanna, nazwanego przez potomnych "śląskim Apellesem". Oczywiście nie można zapomnieć też o zabudowaniach klasztorno-pałacowych oraz barokowej kamiennej figurze św. Jana Nepomucena z 1724 r., która stoi nieopodal kościoła.

Kompleks otacza park, który jest dawnym ogrodem przypałacowym w stylu angielskim. Założono go w latach 1822-1846 (już po sekularyzacji dóbr). Ma powierzchnię aż 95 ha i wpisano go do rejestru zabytków. Znajdują się w nim liczne pomniki przyrody. Najbardziej znanym jest dąb szypułkowy "Cysters", który rośnie tuż za prezbiterium sanktuarium.

- Ma około 31 m wysokości, a obwód jego obwód pnia to ok. 730 cm. Szacuje się, że jego wiek wynosi około 520 lat. Jest najstarszym i najbardziej okazałym drzewem w całym kompleksie oraz ostatnim "strażnikiem opactwa" - mówi dyrektor ośrodka.

Klasztor w Rudach założono w połowie XIII wieku. Przywileje dla cystersów wydał książę Władysław Opolski. Zakonnikom przekazano także kilka okolicznych wsi, a chłopi płacili czynsze na utrzymanie klasztoru.

Jak czytamy na stronie opactwa, mnisi, wkrótce po przybyciu, podjęli akcję kolonizacyjną, dzięki czemu powstały nowe miejscowości. Oprócz uprawy zbóż mnisi zajmowali się hodowlą ryb, browarnictwem, bartnictwem, produkcją węgla i smoły, a od XVI w. także kuźnictwem. Na kondycji klasztoru w pewnym momencie odbiły się wojny husyckie, a także wojna trzydziestoletnia, podczas której kilkukrotnie splądrowano opactwo.

Na przełomie XVII i XVIII wieku w Rudach powstał nowy klasztor i pałac opacki, a kościół po raz pierwszy zbarokizowano (m.in. powstała nowa fasada). W połowie XVIII wieku rozpoczęło tu działalność męskie gimnazjum, a okoliczne tereny przejęły Prusy.

Warto również wspomnieć, że opactwo zgromadziło przez wieki wielką bibliotekę. 26 listopada 1810 roku klasztor zsekularyzowano. Cystersi byli jednak tutaj nieco dłużej. Kilku z trzydziestu dwóch mnichów zajmowało się jeszcze przez najbliższe lata duszpasterstwem wśród okolicznej ludności.

- Po sekularyzacji dobra przejęli Prusacy - najpierw minister Wilhelm zu Sayn Wittgenstein, a następnie książę Wiktor Amadeusz z Hesji Rotenburga, a po jego śmierci jego siostrzeniec, Wiktor von Hohenlohe Waldenburg Schillingsfürst. Pod ich rządami klasztor przekształcono w okazałą rezydencję magnacką - pałac liczył 120 sal, gabinetów i buduarów, wokół wytyczono park, a część zabudowań gospodarczych wyburzono. Rudy wówczas znane były wśród elit europejskich - mówi Grzegorz Tomasiak z muzeum, które działa w ramach starego opactwa.

Wielki, pozłacany sarkofag księcia Amadeusza i jego żony Elizy znajduje się na prawo od przedsionka kościoła. Odnowiono go w 2004 roku. W 1945 roku doszło do wspomnianego już w artykule wielkiego pożaru, który zniszczył później odbudowany kompleks.