Tadeusz Kutrzeba. Legendarny generał i bohater bitwy nad Bzurą
Tadeusz Kutrzeba to postać, której życie i dokonania odcisnęły trwałe piętno na historii polskiej wojskowości. Od młodości związany z mundurem, przeszedł drogę od oficera armii austro-węgierskiej do jednego z najwybitniejszych dowódców II Rzeczypospolitej.
Początki kariery wojskowej
Tadeusz Kutrzeba urodził się 15 kwietnia 1886 roku w Krakowie. Jego ojciec był kapitanem armii austro-węgierskiej, co z pewnością miało wpływ na wybór życiowej drogi młodego Tadeusza.
Już w wieku dziesięciu lat rozpoczął on naukę w Wojskowej Szkole Realnej w Fischau, a następnie kontynuował edukację w Hranicach na Morawach i w Wiedniu, gdzie zdał maturę. W 1903 roku został studentem Wojskowej Akademii Technicznej w Mödling, którą ukończył z wyróżnieniem, zdobywając stopień podporucznika.
Pierwsze lata służby spędził w Batalionie Pionierów w Krakowie, a następnie w Batalionie Saperów w Przemyślu. W Sarajewie, gdzie pełnił służbę tuż przed wybuchem I wojny światowej, był świadkiem zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, a zatem wydarzenia, które stało się bezpośrednią przyczyną światowego konfliktu.
Szlak bojowy
W czasie I wojny światowej Kutrzeba zdobywał doświadczenie na różnych frontach: serbskim, rosyjskim, włoskim i rumuńskim. Służył jako oficer sztabowy, inżynier i szef sztabu, uczestnicząc w planowaniu i realizacji operacji wojskowych w trudnych warunkach terenowych. Po upadku monarchii austro-węgierskiej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego.
W odrodzonej armii szybko awansował. Był szefem sekcji planów, szefem sztabu 1 Dywizji Piechoty Legionów, a następnie Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.
Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. w ofensywie kijowskiej oraz w Bitwie Warszawskiej, gdzie kierował sztabem Frontu Środkowego. Po zakończeniu działań wojennych został szefem sztabu 2 Armii, uczestnicząc w walkach o Białystok i pościgu za wojskami sowieckimi.
Reformator i teoretyk wojskowości
Po wojnie Kutrzeba zaangażował się w pracę sztabową i dydaktyczną. Był wykładowcą taktyki w Szkole Sztabu Generalnego, członkiem Komisji Regulaminowej i szefem Oddziału Operacyjnego Biura Ścisłej Rady Wojennej. Uczestniczył w międzynarodowych konferencjach dotyczących obronności i planowania strategicznego, a także w opracowywaniu nowych regulaminów wojskowych.
W 1928 roku został komendantem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, gdzie przeprowadził jej reorganizację i stworzył podstawy pod rozwój polskiej kadry profesorskiej. Był zwolennikiem nowoczesnych rozwiązań w armii, takich jak utworzenie zmotoryzowanych oddziałów przeciwpancernych, choć nie wszystkie jego pomysły zostały wdrożone.
Jego wizja przyszłych konfliktów zakładała dominację wojny manewrowej, wykorzystanie broni pancernej i lotnictwa, a także konieczność obrony ruchowej i zwrotów zaczepnych.
Dowódca Armii "Poznań" i bitwa nad Bzurą
W marcu 1939 roku Kutrzeba objął dowództwo Armii "Poznań", której zadaniem była obrona Wielkopolski. Pod jego komendą znalazły się cztery dywizje piechoty i dwie brygady kawalerii. Od początku kampanii wrześniowej postulował wsparcie dla Armii "Łódź", która znalazła się w trudnej sytuacji, jednak jego propozycje nie zostały początkowo zaakceptowane przez naczelnego wodza.
Najważniejszym momentem jego dowództwa była bitwa nad Bzurą – największa operacja zaczepna Wojska Polskiego w 1939 roku. Kutrzeba, łącząc siły Armii "Poznań" i "Pomorze", przeprowadził śmiały zwrot zaczepny, który na krótko przełamał niemiecką ofensywę i opóźnił marsz na Warszawę. Mimo ostatecznej klęski, bitwa nad Bzurą pokazała, że polskie dowództwo potrafiło działać ofensywnie i zaskoczyć przeciwnika.
Po przebiciu się z resztkami wojsk do Warszawy Kutrzeba został zastępcą dowódcy Armii "Warszawa", a następnie prowadził rozmowy kapitulacyjne z Niemcami, podpisując akt kapitulacji stolicy 28 września 1939 roku.
Niewola i działalność na emigracji
Po upadku Warszawy Kutrzeba trafił do niemieckiej niewoli, gdzie przebywał w kilku oflagach aż do końca wojny. W obozach organizował tajne kursy dla młodszych oficerów, przygotowując ich do egzaminów wojskowych. Po wyzwoleniu przez wojska amerykańskie w 1945 roku został wezwany do Londynu, gdzie odmówił objęcia stanowiska ministra obrony narodowej w rządzie emigracyjnym, wybierając pracę naukową i historyczną.
Stanął na czele Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, współtworzył Instytut im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Zmarł 8 stycznia 1947 roku w Londynie, a jego prochy w 1957 roku przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie.
Tadeusz Kutrzeba był autorem licznych prac z zakresu taktyki, organizacji wojsk i historii wojskowości. Jego publikacje, takie jak "Bitwa nad Niemnem", "Wyprawa kijowska 1920 roku" czy "Bitwa nad Bzurą", stanowią istotny wkład w badania nad wojną polsko-bolszewicką i II wojną światową. W swoich artykułach i analizach podkreślał znaczenie nowoczesnych form prowadzenia wojny oraz konieczność ciągłego doskonalenia sztuki operacyjnej.
Za swoje zasługi został odznaczony wieloma orderami, w tym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i licznymi odznaczeniami zagranicznymi.
