Wacław Kostek-Biernacki. Człowiek, który stworzył Berezę Kartuską

Bunt przeciwko carowi i konspiracja

Już w młodym wieku Wacław angażował się w patriotyczne działania – roznosił ulotki Polskiej Partii Socjalistycznej i buntował się przeciwko carskiemu panowaniu, co skończyło się wydaleniem z lubelskiego gimnazjum. Przeprowadzka do Galicji umożliwiła mu zdanie matury eksternistycznej i rozpoczęcie studiów medycznych najpierw we Lwowie, następnie w Krakowie.

Życie akademickie schodzi na dalszy plan, gdy Biernacki całkowicie poświęca się rewolucyjnej działalności w PPS. Przewozi broń i nielegalne druki, uczestniczy w akcjach bojowych przeciwko władzom rosyjskim, wielokrotnie trafia do więzień carskich. Ucieczka z lubelskiego aresztu w 1907 roku potwierdza jego determinację i odwagę, choć zmusza go do opuszczenia kraju i szukania schronienia za granicą.

Służba w Legii Cudzoziemskiej w Algierii w 1908 roku kończy się dezercją, co otwiera nowy rozdział w jego życiu związany z konspiracyjną działalnością piłsudczykowską i Związkiem Walki Czynnej. Te doświadczenia kształtują charakter przyszłego wojskowego i administratora – bezwzględnego wobec przeciwników, lojalnego wobec przywódców, konsekwentnego w działaniu.

Legionowa kariera i przydomek

Wybuch pierwszej wojny światowej otworzył Biernackiemu drogę do I Brygady Legionów Polskich, gdzie objął stanowisko szefa żandarmerii I Pułku pod dowództwem Józefa Piłsudskiego. Surowy rygoryzm i bezwzględność wobec żołnierzy łamiących dyscyplinę przyniosły mu przydomek "Kostek-Wieszatiel", który miał go ścigać przez całe życie. Internowanie po kryzysie przysięgowym przerwało legionową służbę, lecz niepodległość Polski otworzyła możliwość kontynuacji kariery wojskowej.

Front polsko-ukraiński po 1918 roku stał się areną walk, w których Biernacki brał udział jako dowódca różnych jednostek Wojska Polskiego. Objął dowództwo nad 22. pułkiem piechoty oraz 38. pułkiem strzelców lwowskich, awansując stopniowo do stopnia pułkownika. Sukcesy militarne i lojalność wobec marszałka Piłsudskiego zapewniły mu pozycję w kręgach sanacyjnych po zamachu majowym w 1926 roku, choć sam bezpośrednio w przewrocie nie uczestniczył.

Doświadczenia legionowe ukształtowały styl dowodzenia Biernackiego – autorytarny, wymagający bezwzględnego posłuszeństwa, nietolerujący słabości ani sprzeciwu. Te cechy miały zadecydować o jego przyszłych działaniach jako administratora państwowego na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej.

Administracja wschodnimi kresami

Wojewoda nowogrodzki w latach 1931-1932, następnie od września 1932 aż do wybuchu wojny wojewoda poleski – te funkcje uczyniły Biernackiego jednym z najpotężniejszych urzędników państwowych na terenach charakteryzujących się ostrymi konfliktami narodowościowymi i społecznymi. Polesie wymagało twardej ręki wobec mniejszości narodowych, walki z komunistyczną infiltracją inspirowaną przez ZSRR oraz modernizacji zaniedbanego gospodarczo regionu poprzez meliorację i rozwój infrastruktury.

Pod bezpośrednim kierownictwem i na polecenie Biernackiego w Berezie Kartuskiej powstało miejsce odosobnienia dla przeciwników politycznych sanacji i osób uznanych za zagrożenie dla państwa.

Represje stosowane wobec więźniów obejmowały surowy rygor, izolację od świata zewnętrznego i przymusową pracę fizyczną, co budziło oburzenie opozycji i społeczności międzynarodowej. Wcześniej jako komendant twierdzy brzeskiej w 1930 roku nadzorował osadzenie posłów opozycyjnych, między innymi Wincentego Witosa, którzy doświadczali szykan, upokorzeń i brutalnego traktowania.

Dla ludności białoruskiej i ukraińskiej Biernacki starał się być nie tylko represyjnym zarządcą, ale także administratorem dbającym o rozwój ekonomiczny regionu i obronę lokalnych interesów wobec warszawskiej centrali. Ta dwoistość postępowania – bezwzględność wobec wrogów politycznych przy równoczesnej trosce o sprawy gospodarcze – definiowała jego wojewódzkie rządy.

Upadek, więzienie i śmierć

2 września 1939 roku przyniósł nominację na ministra – Głównego Komisarza Cywilnego przy Naczelnym Wodzu, co oznaczało odpowiedzialność za administrację cywilną na zapleczu frontu wojennego. Agresja sowiecka zmusiła go do marszu w kierunku granicy rumuńskiej, gdzie władze internowały go wraz z innymi polskimi uchodźcami. Pobyt w Rumunii trwał do 1945 roku, gdy Armia Czerwona pokonała Niemcy i przekazała Biernackiego komunistycznej Polsce.

Więzienie mokotowskie stało się miejscem osadzenia byłego wojewody, którego oskarżono o współodpowiedzialność za wrześniową klęskę, faszyzację kraju oraz tłumienie ruchów rewolucyjnych. Wyrok śmierci zamieniono na dziesięć lat pozbawienia wolności, a schorowanego skazańca zwolniono w 1955 roku po niemal dekadzie komunistycznego więzienia. 25 maja 1957 roku zmarł w Warszawie i spoczął w rodzinnym grobie w Grójcu.