Wstydliwe sekrety Stefana Żeromskiego. Wiedziałeś o tym?

Chłopiec z podupadającej szlachty

Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 roku w Strawczynie. Jego rodzina należała do drobnej szlachty herbu Jelita, ale daleko jej było do bogactwa. W momencie narodzin przyszłego pisarza jego rodzice dzierżawili niewielki folwark w Ciekotach, jednak życie na wsi było pełne wyrzeczeń.

Ojciec Stefana, Wincenty, był człowiekiem dumnym, ale niepraktycznym. Po powstaniu styczniowym wielu przedstawicieli polskiej szlachty znalazło się w trudnej sytuacji, a rodzina Żeromskich nie była wyjątkiem. Wincenty nie potrafił odnaleźć się w nowej rzeczywistości, a jego przedsiębiorczość była co najmniej wątpliwa.

Stefan dorastał w cieniu rosnących długów i ciągłego strachu przed przyszłością. Rodzice starali się zapewnić mu edukację, ale pieniędzy na szkoły zawsze brakowało. Mimo to w 1873 roku wysłano go do szkoły elementarnej w Psarach, a rok później trafił do prestiżowego Męskiego Gimnazjum Rządowego w Kielcach. W teorii miał to być krok ku lepszej przyszłości. W praktyce było inaczej.

Szkolna gehenna Stefana Żeromskiego

Gimnazjum w Kielcach nie należało do placówek przyjaznych polskiej młodzieży. Było to bowiem typowe rosyjskie gimnazjum zaborcze, w którym nauka odbywała się w języku rosyjskim, a wszelkie przejawy polskości były surowo tępione. Żeromski szybko zetknął się z brutalną rzeczywistością rusyfikacji.

Nie można jednak powiedzieć, że był wzorowym uczniem. Wręcz przeciwnie. Żeromski bowiem buntował się przeciwko nauczycielom, unikał zajęć, a jego oceny były dalekie od ideału.

Mimo to miał talent do pisania, co dostrzegł jeden z nauczycieli, Antoni Gustaw Bem. To on jako pierwszy zachęcił młodego Stefana do rozwijania pasji literackiej. Żeromski nie tylko pisał wiersze i dramaty, ale także tłumaczył rosyjską literaturę na polski.

W 1879 roku, kiedy Stefan miał zaledwie 15 lat, przeżył pierwszą wielką tragedię – śmierć matki. Cztery lata później zmarł ojciec. Osierocony, bez żadnego majątku, musiał radzić sobie sam. Nie ukończył gimnazjum z maturą. Brak świadectwa dojrzałości miał wpływ na jego dalsze życie.

Warszawa i pierwsze porażki

Nie mając matury, ale posiadając talent, Stefan wyruszył do Warszawy. W 1886 roku rozpoczął naukę w Instytucie Weterynaryjnym. Wybór uczelni był raczej pragmatyczny, ponieważ instytut nie wymagał matury.

Warszawa była jednak drogim miastem, a Żeromski był niemal bez grosza. Aby przeżyć, udzielał korepetycji, jednak pieniądze z tego ledwo starczały na jedzenie. W dziennikach wielokrotnie pisał o głodzie, zimnie i wyczerpaniu.

Jednocześnie rozwijał swoją pasję literacką. Pisał pod pseudonimami Maurycy Zych, Stefan Iksmoreż czy Józef Katerla. Współpracował z prasą, ale sukcesy przychodziły powoli. Choroba płuc, z którą się zmagał, tylko pogarszała jego sytuację.

Miłości i romanse Stefana Żeromskiego

Lata młodzieńcze Stefana Żeromskiego obfitowały w liczne miłości i zauroczenia. Z dzienników oraz listów wynika, że zakochiwał się łatwo i intensywnie, ale jednocześnie jego relacje z kobietami były skomplikowane. Pierwsze miłosne doświadczenia przeżył jeszcze w czasach gimnazjalnych, a w późniejszych latach przeżywał kolejne fascynacje.

Wśród młodzieńczych sympatii Żeromskiego była chociażby Wanda Ulanowska, córka warszawskiego lekarza, z którą jednak nigdy nie udało mu się nawiązać trwałej relacji.

Najważniejszą kobietą młodości Stefana stała się natomiast Oktawia Rodkiewiczowa, starsza od niego wdowa z dzieckiem, którą poznał podczas pracy guwernera. Ich związek był wprawdzie burzliwy, ale to ona właśnie została jego żoną.

Wybór bibliografii:

• Łopuszański P., Sekrety życia pisarzy i artystów, Warszawa 2023.