Wygnanie Kazimierza Odnowiciela. Jak Polska została bez władcy

Przyczyny konfliktu z możnowładcami

Kazimierz Odnowiciel objął władzę w 1034 roku jako osiemnastoletni książę. Dziedziczył państwo w głębokim kryzysie po najazdach niemieckich i ruskich z 1031 roku. Poprzednie rządy Bezpryma dodatkowo pogorszyły sytuację wewnętrzną. Młody władca próbował wzmocnić centralną władzę. Możnowładcy przeciwstawili się jego reformom.

Lokalni przywódcy przyzwyczaili się do niezależności podczas poprzednich kryzysów. Nie chcieli podporządkować się księciu, który wymagał od nich udziału w kampaniach wojennych. Obciążenia podatkowe i daniny na rzecz dworu budziły ich sprzeciw. Możni uznali, że nie potrzebują już nad sobą zwierzchnika.

Polityka Kazimierza zmierzała do odbudowy silnej monarchii na wzór zachodnich dworów. Książę chciał podporządkować sobie regionalnych możnowładców. Jego matka Rycheza miała duży wpływ na rządy i pochodziła z niemieckiej arystokracji. Przeciwnicy księcia obawiali się germanizacji kraju i utraty swoich przywilejów.

Młody władca nie potrafił znaleźć kompromisu z opozycją. Brak doświadczenia politycznego i dyplomatycznego okazał się fatalny w skutkach. Możnowładcy stopniowo wycofywali mu posłuszeństwo i organizowali opór przeciwko jego rządom.

Dramatyczna ucieczka z kraju

Rebelia przeciwko Kazimierzowi Odnowicielowi wybuchła prawdopodobnie w 1037 roku. Możnowładcy zorganizowali zmasowany bunt przeciwko księciu. Młody władca utracił kontrolę nad większością ziem polskich. Sytuacja stała się beznadziejna, gdy przeciwnicy otoczyli go ze wszystkich stron.

Książę nie dysponował wystarczającymi siłami, aby stawić opór buntownikom. Jego dwór i drużyna nie mogły przeciwstawić się całemu możnowładztwu. Kazimierz zdecydował się na ucieczką z kraju jako jedyną możliwość uratowania życia. Opuścił Polskę po zaledwie trzech latach panowania.

Kierunek ucieczki książę obrał w stronę Węgier. Państwo to było jedynym sąsiadem, z którym Polska nie prowadziła w ostatnich latach większych wojen. Kazimierz liczył na schronienie i wsparcie na dworze króla Stefana I Świętego. Jego nadzieje okazały się płonne.

Wyjazd księcia pozostawił Polskę bez centralnej władzy. Rozpoczął się okres anarchii i chaosu. Możnowładcy walczyli między sobą o wpływy i terytoria. Niektórzy z nich, jak Miecław na Mazowszu, utworzyli własne niezależne księstwa.

Niewola na Węgrzech

Stefan I Święty nie przyjął Kazimierza Odnowiciela jako gościa, lecz uwięził go. Król węgierski utrzymywał dobre relacje z księciem Czech Brzetysławem. Prawdopodobnie na jego żądanie zatrzymał polskiego księcia w areszcie domowym. Więzienie miało zapobiec powrotowi Piasta do Polski.

Warunki pobytu Kazimierza w niewoli węgierskiej pozostają nieznane. Źródła historyczne nie podają szczegółów dotyczących jego traktowania. Książę prawdopodobnie mieszkał w jednym z królewskich zamków pod strażą. Nie mógł opuścić wyznaczonego miejsca ani kontaktować się z sojusznikami.

Sytuacja zmieniła się po śmierci Stefana I Świętego 15 sierpnia 1038 roku. Nowym królem węgierskim został Piotr Orseolo, który nie chciał być strażnikiem na usługach Czech. Wypuścił polskiego księcia na wolność i wyposażył go w broń, szaty oraz orszak stu rycerzy.

Uwolnienie Kazimierza nastąpiło prawdopodobnie jeszcze w 1038 roku. Książę niezwłocznie opuścił Węgry i udał się do Niemiec. Tam liczył na wsparcie cesarza Henryka III i swoich krewnych ze strony matki. Rycheza pochodziła z wpływowego rodu lotaryńskiego.

Chaos w opuszczonej ojczyźnie

Nieobecność Kazimierza Odnowiciela doprowadziła do totalnego rozpadu państwa polskiego. Możnowładcy walczyli między sobą o kontrolę nad poszczególnymi dzielnicami. Brak centralnej władzy spowodował anarchię i samowolę lokalnych przywódców. Część ziem oderwała się od Polski i utworzyła niezależne księstwa.

Miecław na Mazowszu proklamował własne państwo i odmawiał uznania zwierzchności Piastów. Przyjął tytuł księcia i nawiązał kontakty z pogańskimi plemionami Prusów i Jaćwingów. Jego separatyzm stanowił poważne zagrożenie dla jedności kraju. Mazowsze faktycznie przestało należeć do Polski.

Pomorze również uniezależniło się od centralnej władzy. Lokalni możnowładcy nie uznawali zwierzchnictwa nieobecnego księcia. Niektóre regiony powróciły do pogaństwa i odrzuciły organizację kościelną. Struktury państwowe i religijne uległy całkowitemu rozpadowi.

W 1038 roku księciu Czech Brzetysławowi udało się przeprowadzić niszczycielski najazd na Polskę. Jego wojska splądrowały Wielkopolskę i zajęły Śląsk. Zdobyły Poznań i Gniezno, demolując znajdujące się tam kościoły i pałace. Najazd ten dopełnił dzieła zniszczenia rozpoczętego przez wewnętrzne konflikty.