Wyższe szkoły nieporadności. Prywatny kapitał może pomóc uczelniom w Polsce

We wspomniany wyżej proces ze sporym rozmachem wpisuje się ostatnio Grupa Elemental, globalny lider w branży urban mining, czyli górnictwa miejskiego, prywatna polska korporacja. W październiku ub.r. GE objęła mecenatem Akademię Leona Koźmińskiego. Grupa, której założyciel i szef Paweł Jarski jest absolwentem tej uczelni, przekazała 800 tys. zł na kapitał żelazny - pierwszy tego typu fundusz w Polsce. W ciągu kilku lat kwota ta ma zostać potrojona. Zyski z funduszu będą wspierać programy stypendialne, badania naukowe i rozwój kadry. Z kolei pod koniec czerwca br. spółka Elemental Strategic Metals, "okręt flagowy" GE podpisała umowę o współpracy z Politechniką Częstochowską, a w połowie lipca - z Politechniką Krakowską.

- W obu przypadkach mamy głównie na celu połączenie sił w rozwoju innowacji i nowoczesnych technologii. Współpraca obejmie prowadzenie i komercjalizację badań naukowych. W ramach umów będą wspólnie realizowane zlecenia dla sektora prywatnego i instytucji - tłumaczył decyzję Maciej Dudzic, członek zarządu Elemental Strategic Metals. - W przypadku obu renomowanych politechnik zyskają także - dzięki stażom i praktykom oraz perspektywie atrakcyjnej pracy - studenci.

Czy przykład Grupy Elemental i jej akademickich partnerów to zapowiedź szerszego trendu w Polsce?   

Z danych NCBR wynika, że w badania i rozwój aktywnie angażuje się około 7 700 przedsiębiorstw w Polsce, co stanowi zaledwie ułamek z ponad 2,8 mln działających firm (dane GUS). Konkretne przykłady? Z uczelniami współpracują m.in. Orlen, KGHM, Polska Grupa Energetyczna, PKO BP, Bank Millenium, PZU, InPost, Tauron, Comarch, CCC, Polpharma, Adamed Pharma, Ergo Hestia, Solaris Bus & Coach, Cedrob, Mabion, Selvita, CD Projekt, LPP. Ale nawet jeśli tę liczbę przemnożyć przez dziesięć, nie stworzy to skali, którą można by uznać za satysfakcjonującą.

Problem mizerii w relacjach nauki z biznesem - i odwrotnie - dobitnie ilustruje raport Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej z 2023 roku, przygotowany pod redakcją Tomasza Geodeckiego i Jerzego Hausnera. Na tle państw Unii Europejskiej Polska wypada w nim dramatycznie słabo. Wskaźniki takie jak współpraca badawcza, komercjalizacja wyników czy rozwój przedsiębiorczości akademickiej oscylują wokół wartości 0,18-0,19 w skali od zera do jednego. To cyfry, które nie pozostawiają złudzeń - znajdujemy się w ogonie Europy.

Zdaniem autorów raportu przyczyn jest kilka, ale wszystkie fundamentalne. Środowiska naukowe i biznesowe słabo się znają, nie potrafią się ze sobą komunikować i zbyt rzadko dostrzegają wartość we wzajemnym zbliżeniu. Uczelnie są często marginalizowane - traktowane przez firmy wyłącznie jako zaplecze laboratoryjne, z którego warto doraźnie skorzystać. Z kolei wiele przedsiębiorstw - zwłaszcza tych operujących w Polsce - nie tworzy innowacji, a jedynie kupuje i wdraża gotowe rozwiązania. To innowacyjność naśladowcza, pozbawiona ambicji tworzenia nowej wiedzy, współodpowiedzialności za rozwój nauki i technologii.

Wnioski z raportu krakowskiej fundacji wysnuła także PARP: "Do największych wyzwań w pracy jednostki naukowej z biznesem zalicza się zgranie czasowe przedsiębiorcy i uczelni, aby wspólnie zrealizować projekt. Takie przedsięwzięcie często rozbija się o kwestie organizacyjne i formalne. Zbyt rozbudowana struktura uczelni, niska motywacja naukowców do współpracy z biznesem i nadmiar biurokracji - to główne przeszkody wskazane przez PARP. Do tego dochodzą brak zachęt podatkowych (np. ulgi podatkowe, korzystniejsze zasady dofinansowania uczelni) i niechęć firm do dzielenia się wynikami badań. Można śmiało podsumować - w obecnej sytuacji współpraca nie opłaca się żadnej ze stron. Korzyści są widmowe, natomiast problemy jak najbardziej realne".

Nieco inne przyczyny kiepskich relacji na styku nauka-biznes wskazał w informacji sprzed roku (badanie zlecone przez Polski Fundusz Rozwoju) Europejski Bank Inwestycyjny. EBI zwrócił m.in. uwagę na: brak narodowej strategii badań i rozwoju (R+B); brak standardów komercjalizacji projektów innowacyjnych; niedostateczną liczbę badań i środków przeznaczonych na badania i rozwój; komercjalizację, która nie jest wyznacznikiem oceny uniwersytetów (tu liczą się w dalszym ciągu granty, patenty i publikacje).

Niewątpliwie Grupa Elemental prezentuje interesujący kierunek zmiany w sferze współdziałania biznesu i nauki w Polsce. Warto też skorzystać ze sprawdzonych wzorców poza naszymi granicami.

U zarania III RP nie wytworzył się w naszym kraju etos przedsiębiorcy - organizatora - odpowiedzialnego pracodawcy, człowieka czynu - na podobieństwo niegdysiejszego amerykańskiego captain of industry z czasów biznesowej dominacji Midwestu, gdy rodziły się fortuny Henry'ego Forda, Johna P. Morgana, Johna D. Rockefellera, czy Andrew Carnegiego. To właśnie m.in. fundacje wymienionych (lub oni sami) znacząco zasiliły na początku XX wieku sferę edukacji i sztuki oraz amerykańskie uniwersytety. Dziś wiele tych uniwersytetów, dzięki m.in. prywatnym donacjom sprzed dziesięcioleci i obecnie, to giganty finansowe funkcjonujące w ścisłej symbiozie z wielkim biznesem.

Uczelnie za oceanem kładą głównie nacisk na komercjalizację wyników badań i tworzenie spin-offów, wiele z nich ma silne powiązania z firmami z Doliny Krzemowej. Massachusetts Institute of Technology (MIT) kooperuje z Google, Amazonem i Facebookiem m.in. w zakresie badań nad AI. Uniwersytet Stanforda specjalizuje się we współpracy z firmami farmaceutycznymi i biotechnologicznymi w zakresie badań nad nowymi lekami i terapiami. Uniwersytet Harvarda współdziała z firmami z Wall Street w zakresie badań nad ekonomią, finansami i zarządzaniem.

Współpraca amerykańskich uczelni z biznesem przyniosła wiele spektakularnych osiągnięć, żeby wymienić tylko pierwszy przenośny rozrusznik serca (wynalazek University of Minnesota i firmy Medtronic), czy Algorytm PageRank - fundament wyszukiwarki Google (dzieło tandemu Google i Stanford University).

Stary Kontynent ma w wymiarze partycypowania biznesu w nauce skromniejsze osiągnięcia i krótszą tradycję niż kuzyni zza Atlantyku. Modele partnerstwa nauki, edukacji i biznesu w Europie Zachodniej cechują często więzi lokalne i znacząco bardziej niż w USA stymuluje je państwo. Przedstawia te modele m.in. niedawny raport Polskiego Biura Eurydice (Sieci informacji o Edukacji w Europie) "Międzynarodowe przykłady dobrych praktyk w dziedzinie współpracy szkół i uczelni z biznesem". W Niemczech od 1972 roku działają tzw. programy dualne. Są one ukierunkowane na uczenie się w miejscu pracy: uczeń / student / praktykant jest związany umową z firmą i spędza część czasu w szkole/ na uczelni studiując w celu uzyskania tytułu licencjata, a część czasu w firmie nabywając praktyczne umiejętności w miejscu pracy. Proces jest nadzorowany na poziomie federalnym i landów. System oferuje kwalifikacje w szerokim spektrum zawodów i elastycznie dostosowuje się do potrzeb rynku.

W Niemczech współpraca uczelni technicznych z biznesem dokonuje się przede wszystkim w obszarze motoryzacji i inżynierii. W Wielkiej Brytanii postawiono na The Tech Partnership. To szeroko rozgałęziona sieć pracodawców łowiących i szlifujących talenty dla sektorów high-tech. Dla odmiany w Finlandii funkcjonują kampusy, które łączą lokalną szkołę zawodową, szkołę średnią oraz uczelnię specjalizującą się w naukach stosowanych. Celem kampusów jest osiągnięcie synergii pomiędzy lokalnymi oraz regionalnymi instytucjami edukacyjnymi i firmami. Polska - mimo licznych strategii i funduszy - nadal nie wypracowała własnego, skutecznego modelu.

Grupa Elemental przeciera szlak pomiędzy nowoczesnym biznesem a nowoczesną nauką. Ale dopóki współpraca z uczelnią nie będzie dla przedsiębiorcy równie oczywista co zakup maszyny, nie ruszymy z miejsca. Bo - jak pisał noblista Gary Becker - "nie stać nas na szkoły niepraktyczne, nieporadne".