Zmiany w ortografii od stycznia 2026. Nowe wytyczne dla uczniów

Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN ogłosiła w maju 2024 pewne zmiany zasad pisowni. Są one podyktowane uwagami i opiniami użytkowników. Zdaniem ekspertów mają one charakter redakcyjny i techniczny.

- Nie zostały wprowadzone żadne nowe regulacje, ale jedynie część przepisów zredagowano w bardziej precyzyjny i zrozumiały sposób, skorygowano również dostrzeżone usterki pisarskie. Rada wyraża nadzieję, że przepisy w tej wersji staną się jaśniejsze dla użytkowników i prostsze do zastosowania w praktyce - zaznacza Rada Języka Polskiego.

Początkowo zaproponowano 11 punktów ze zmianami. Jednak w listopadzie 2025 wycofano się z części jednego punktu, dotyczącej wariantywnej pisowni wielowyrazowych nazw geograficznych, w których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku (np. cieśnina Bosfor lub Cieśnina Bosfor). Zostają więc obecne zasady, gdzie wyraz gatunkowy stojący przed nazwą w mianowniku pisany jest małą literą (np. cieśnina Bosfor czy jezioro Gopło).

- Decyzja o wycofaniu tej zmiany jest podyktowana troską o stabilność pisowni nazw geograficznych, zwłaszcza w obszarach podlegających standaryzacji urzędowej - uzasadnia RJP.

Od 1 stycznia 2026 roku wchodzą w życie następujące zmiany ortograficzne:

• nazwy mieszkańców utworzone od nazw geograficznych piszemy zawsze wielką literą, także miast i dzielnic (np. Torunianin, Fordonianin).Możliwe są dwie wersje zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych (np. szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz).
• nazwy firm i marek wyrobów przemysłowych, także pojedynczych, konkretnych egzemplarzy piszemy wielką literą, np. samochód marki Volkswagen i to nasz nowy Volkswagen.
• w nazwach własnych wszystkie człony piszemy wielką literą:- w nazwach komet, np. Kometa Halleya- w nazwach obiektów przestrzeni publicznej takie słowa jak aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz itp. np. Plac Wolności, Park Anny Wazówny, Bazylika Katedralna...
  Nadal małą literą zapisujemy słowo ulica.- w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych (poza przyimkami i spójnikami), np. Karczma Rzym, Kawiarnia Lenkiewicz, Kino Centrum, Apteka Mieszczańska, Hotel pod Różą, Restauracja Chleb i Wino, Pizzeria Piccolo, Teatr Muzyczny- w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych (poza przyimkami, spójnikami oraz wyrazami typu imienia), np. Nagroda Filmowa Marszałka Województwa im. Poli Negri, Nagroda Kujawsko-Pomorskiego Kuratora Oświaty, Honorowe Obywatelstwo Miasta Torunia, Nagroda Artystyczna Miasta Torunia im. Grzegorza Ciechowskiego, Nagroda Rektora UKW I Stopnia, Mistrz Konkursu Krasomówczego
• cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście piszemy ze spójnikami rozdzielnie (np. kupiono by nam nowy sprzęt, warto by nauczyć się nowych zasad ortograficznych, zastanawiam się czy by nie zmienić pracy).
• przymiotniki od nazw osobowych, zakończone na -owski zapisujemy zawsze małą literą, bez względu czy ich interpretacja jest dzierżawcza (czyj?), czy też jakościowa (jaki?) - np. chopinowski, szekspirowski.Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in(-yn), -ów, mogą być zapisywane małą lub wielką literą, np. tomkowe zabawki lub Tomkowe zabawki, poezja herbertowa lub poezja herbertowa.
• w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, dopuszczono trzy wersje pisowni:- z łącznikiem, np. tuż-tuż
  - z przecinkiem, np. tuż, tuż
  - rozdzielnie, np. tuż tuż
• stosujemy łączną pisownię z przedrostkami/prefiksami/członami/partykułami:- człon pół- w wyrażeniach (np. półżartem, półserio; półspał, półczuwał).
  W połączeniach równorzędnych piszemy z łącznikiem, np. pół-Polka, pół-Niemka.- cząstki niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np. nibygotyk, quasinauka.
  W pisowni z wyrazami zapisywanymi wielką literą konieczny jest dywiz, np. niby-Polak.- nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, także w stopniu wyższym i najwyższym, np. nieadekwatny, nienajmilszy, nieczęsto, nielepiej- nie- z imiesłowami odmiennymi, bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową, np. uczeń nieklasyfikowany, urlop niewykorzystany, pacjent jest niepalący- przedrostki - rodzime i obce -z wyrazami zapisywanymi małą literą.
  Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Polak.
  Dopuszcza się rozdzielną pisownię z wyrazami zapisywanymi małą literą, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np. mini, ekstra, eko, wege czy super.

Oswojenie się z nowymi zasadami niewątpliwie wymaga czasu. O ile błąd zrobimy w codziennej sytuacji, konsekwencje raczej są nikłe. W oficjalnych dokumentach, skutki mogą być znaczące.

Bardzo poważne konsekwencje błędy ortograficzne mogą wywołać na egzaminach. Zgodnie z kluczem oceniania prac z języka polskiego na maturze, jeśli jest pięć lub więcej błędów ortograficznych uczeń może dostać zero punktów. Wiemy jak egzaminatorzy podejdą do stosowania nowych zasad ortograficznych, wprowadzonych w trakcie trwającego roku szkolnego, z podręcznikami opartymi na starych zasadach. Centralna Komisja Egzaminacyjna wydała komunikat w tej sprawie:

- W związku z uchwałami Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, określającymi zmiany zasad ortografii obowiązujące od 1 stycznia 2026 r. uprzejmie informuję, że w latach 2026-2030 w ocenie poprawności ortograficznej w pracach egzaminacyjnych egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego oraz egzaminów eksternistycznych akceptowane będą zarówno obecnie obowiązujące, jak i nowe zasady zapisu - czytamy w oświadczeniu CKE.

Nowe zasady będą jedynymi obowiązującymi dopiero od roku 2031.

Zobacz w galerii przykłady zmian ortograficznych - obecne zasady i nową pisownię obowiązującą od 2026 roku: