Zofia Kossak-Szczucka. Między literaturą a heroizmem

Dzieciństwo i rodzinne korzenie

Zofia Kossak-Szczucka urodziła się w 1889 roku w Kośminie, w rodzinie o bogatych tradycjach intelektualnych i patriotycznych. Jej ojciec, Tadeusz Kossak, był synem słynnego malarza Juliusza Kossaka, a jej stryjem był Wojciech Kossak – również wybitny artysta.

Wychowywała się w atmosferze głębokiego szacunku dla polskiej kultury i historii, co miało ogromny wpływ na jej późniejsze wybory życiowe i twórczość. Już w młodości wykazywała zainteresowanie literaturą i sztuką. Otrzymała staranne wykształcenie, uczęszczając do szkół w Polsce i za granicą.

Wychowanie w rodzinie o silnych tradycjach patriotycznych sprawiło, że od najmłodszych lat była wrażliwa na losy ojczyzny i jej mieszkańców. W 1915 roku wyszła za mąż za Stefana Szczuckiego. Po jego śmierci w 1925 roku ponownie wyszła za mąż za Zygmunta Szatkowskiego.

Oba małżeństwa miały wpływ na jej życie osobiste i zawodowe, jednak to twórczość i działalność społeczna stały się jej największą pasją.

Debiut literacki i droga do sławy

Debiutowała literacko w latach 20. XX wieku, szybko zdobywając uznanie czytelników i krytyków. Jej powieści historyczne, takie jak "Pożoga" czy "Krzyżowcy", wyróżniały się nie tylko doskonałym warsztatem pisarskim, ale także głęboką analizą psychologiczną bohaterów i tłem społecznym.

"Krzyżowcy" (1935) przynieśli jej rozgłos i uznanie, stając się jedną z najważniejszych powieści historycznych dwudziestolecia międzywojennego.

Kossak-Szczucka była autorką licznych powieści, opowiadań i esejów, w których często podejmowała tematykę religijną i moralną. Jej twórczość cechowała się głębokim humanizmem oraz przywiązaniem do wartości chrześcijańskich. W swoich dziełach nie unikała trudnych tematów, takich jak cierpienie, wojna czy odpowiedzialność jednostki za los innych.

W latach 30. była już uznaną pisarką, a jej książki cieszyły się popularnością zarówno w kraju, jak i za granicą. Otrzymała wiele nagród literackich, a jej twórczość tłumaczono na liczne języki obce.

Działalność konspiracyjna podczas II wojny światowej

Wybuch II wojny światowej całkowicie odmienił życie Zofii Kossak-Szczuckiej. Już od pierwszych dni okupacji niemieckiej zaangażowała się w działalność konspiracyjną. Była członkinią Frontu Odrodzenia Polski – katolickiej organizacji podziemnej, która prowadziła działalność wydawniczą i edukacyjną.

W 1942 roku współtworzyła Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który wkrótce przekształcił się w Radę Pomocy Żydom "Żegota". Była jedną z głównych organizatorek tej unikatowej w skali Europy instytucji, której celem była pomoc ludności żydowskiej skazanej na zagładę przez nazistów. Jej odwaga i determinacja uratowały życie setkom osób.

Jednym z najważniejszych dokumentów jej autorstwa był "Protest!", opublikowany w sierpniu 1942 roku. W tym dramatycznym apelu do społeczeństwa polskiego Kossak-Szczucka potępiła obojętność wobec eksterminacji Żydów i wezwała do niesienia im pomocy, pisząc: "Nie wolno milczeć. Kto milczy w obliczu zbrodni, staje się wspólnikiem mordercy".

Aresztowanie i pobyt w Auschwitz

Działalność konspiracyjna Zofii Kossak-Szczuckiej nie uszła uwadze gestapo. W 1943 roku została aresztowana i przewieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Przebywała tam kilka miesięcy, doświadczając głodu, chorób i upokorzeń. Dzięki staraniom polskiego podziemia oraz łapówce, udało się ją uwolnić z obozu.

Po wyjściu z Auschwitz nie zaprzestała działalności konspiracyjnej. Wróciła do Warszawy i kontynuowała pracę w Żegocie, ryzykując życie dla ratowania innych.

Powojenna emigracja i twórczość

Po zakończeniu wojny Zofia Kossak-Szczucka była prześladowana przez władze komunistyczne. W 1945 roku wyemigrowała do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuowała działalność literacką i społeczną. W Anglii napisała m.in. "Z otchłani" – wstrząsające wspomnienia z pobytu w Auschwitz.

Do Polski wróciła w 1957 roku, po ogłoszeniu amnestii. Mimo trudności ze strony władz, nie zrezygnowała z pisania. Jej powojenne dzieła, takie jak "Błogosławiona wina" czy "Dziedzictwo", były równie cenione jak wcześniejsze powieści. Kossak-Szczucka angażowała się także w działalność społeczną, wspierając inicjatywy charytatywne i edukacyjne.

Otrzymała wiele prestiżowych nagród, w tym Order Orła Białego oraz tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, przyznany przez Instytut Yad Vashem za ratowanie Żydów podczas Holocaustu.

Upamiętnienie pisarki

Zofia Kossak-Szczucka zmarła w 1968 roku w Bielsku-Białej. Jej pogrzeb zgromadził tłumy wdzięcznych czytelników i osób, którym uratowała życie. Pozostawiła po sobie bogaty dorobek literacki oraz przykład niezłomnej postawy moralnej.

Dziś jej życie i działalność są przedmiotem licznych badań historycznych i literackich. W 2018 roku, w setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, została odznaczona pośmiertnie Orderem Orła Białego. Jej imię noszą szkoły, ulice i instytucje w całej Polsce.

Zofia Kossak-Szczucka pozostaje symbolem odwagi, bezinteresownej pomocy i walki o godność człowieka. Jej życiorys to gotowy scenariusz na film o sile ducha i sile słowa. W czasach, gdy wielu wybierało milczenie, ona wybrała działanie – i to przyniosło jej trwałe miejsce w pamięci Polaków.