Żołnierz AK i więźniarka Ravensbrück. Niezwykłe życie Lanckorońskiej
Była dziedziczką wielkiego rodu, pierwszą kobietą z habilitacją z historii sztuki w Polsce, żołnierzem Armii Krajowej i więźniarką Ravensbrück. Karolina Lanckorońska przez całe życie udowadniała, że arystokracja to nie tylko rodowód, ale przede wszystkim odpowiedzialność za innych i odwaga w chwilach próby.
Dziedzictwo rodu Lanckorońskich
Karolina Lanckorońska urodziła się 11 sierpnia 1898 roku w Buchbergu w Dolnej Austrii. Jej ojciec, hrabia Karol Lanckoroński, był jednym z najbogatszych ziemian i wybitnym kolekcjonerem sztuki, a matka, Margarethe von Lichnowsky, pochodziła z pruskiej arystokracji.
Dzieciństwo Karoliny upływało wśród dzieł sztuki, książek i podróży – ojciec zaszczepił w niej miłość do nauki, podróży i włoskiej kultury. Wakacje spędzała w rodzinnej posiadłości w Rozdole, gdzie podziwiała obrazy Matejki i Malczewskiego.
W 1920 roku ukończyła szkołę średnią w Wiedniu i rozpoczęła studia z historii sztuki na Uniwersytecie Wiedeńskim. Jej pasją stała się sztuka baroku i twórczość Michała Anioła. W 1926 roku obroniła doktorat, a trzy lata później została pierwszą kobietą w Polsce z habilitacją z historii sztuki. W 1934 roku objęła katedrę historii sztuki na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie wykładała aż do wybuchu wojny.
Wojna i konspiracja: od Lwowa do Ravensbrück
Wojna zastała Lanckorońską w Rzymie, ale natychmiast wróciła do Lwowa. W 1939 roku, po zajęciu miasta przez ZSRR, kontynuowała wykłady, jednocześnie angażując się w konspirację.
W styczniu 1940 roku złożyła przysięgę w Związku Walki Zbrojnej, późniejszej Armii Krajowej, gdzie osiągnęła stopień porucznika. Pod fałszywym nazwiskiem organizowała pomoc dla więźniów politycznych, tłumaczyła materiały propagandowe na niemiecki i była łączniczką z Radą Główną Opiekuńczą.
W 1942 roku została aresztowana przez Gestapo w Kołomyi. Przesłuchiwał ją Hans Krüger, znany z udziału w mordzie profesorów lwowskich. Po brutalnych przesłuchaniach trafiła do więzień w Stanisławowie, Lwowie i Berlinie, a w styczniu 1943 roku została wysłana do obozu koncentracyjnego Ravensbrück (numer obozowy 16076). Tam przetrwała do kwietnia 1945 roku, kiedy to po interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża ją uwolniono.
Wspomnienia wojenne
Po wojnie Lanckorońska opisała swoje przeżycia w książce Wspomnienia wojenne 22 IX 1939 – 5 IV 1945, wydanej po polsku i angielsku. Jej relacja to nie tylko zapis heroizmu i cierpienia, ale również dokument historyczny – opisała codzienność okupacji, działalność konspiracyjną, realia więzień i obozów, a także losy polskiej inteligencji pod okupacją. Książka stała się bestsellerem i została nominowana do Nagrody Literackiej Nike.
Jej temperament, odwaga i zaradność pozwoliły jej przetrwać najtrudniejsze chwile. W Ravensbrück pomagała innym więźniarkom, dzieliła się jedzeniem, organizowała wsparcie duchowe i materialne. Po wojnie wielokrotnie podkreślała, że przetrwała dzięki solidarności i poczuciu obowiązku wobec innych.
Emigracja i działalność naukowa: Instytut w Rzymie i dziedzictwo Lanckorońskich
Po uwolnieniu z obozu nie mogła wrócić do komunistycznej Polski. Osiadła we Włoszech, gdzie została oficerem prasowym 2 Korpusu Polskiego gen. Andersa. Zorganizowała kursy dla 1300 żołnierzy na emigracji, pomagając im odnaleźć się w powojennej rzeczywistości.
W 1945 roku współtworzyła Polski Instytut Historyczny w Rzymie i przez kilkadziesiąt lat kierowała jego pracą. Inicjowała wydawanie serii naukowych, publikowała źródła z archiwów watykańskich i wspierała badania nad dziejami Polski.
W 1967 roku założyła Fundację Lanckorońskich, która do dziś wspiera polską naukę, finansuje stypendia, badania i publikacje. Po 1989 roku, kiedy Polska odzyskała wolność, przekazała na rzecz narodowych zbiorów ponad sto obrazów i kilkadziesiąt dzieł sztuki z rodzinnej kolekcji – jej dar dla Zamku Królewskiego w Warszawie i Wawelu jest jednym z największych powojennych nabytków polskich muzeów.
Pomoc i filantropia
Lanckorońska przez całe życie wspierała rodaków, zarówno w kraju, jak i na emigracji. W czasie wojny organizowała pomoc dla więźniów politycznych (pomoc otrzymało 27 tysięcy osób), po wojnie wysyłała paczki z lekami i książkami do polskich uczelni i instytucji naukowych.
W latach 80., podczas stanu wojennego, kupowała leki i żywność dla profesorów i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po 1989 roku wspierała Polaków w archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego.
Karolina Lanckorońska zmarła 25 sierpnia 2002 roku w Rzymie, mając 104 lata. Została pochowana na cmentarzu Campo Verano. Była laureatką licznych odznaczeń – w 1991 roku otrzymała Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, w 1998 roku papież Jan Paweł II nadał jej Komandorię z Gwiazdą Orderu św. Grzegorza Wielkiego, a Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Wrocławski przyznały jej doktoraty honoris causa.
