Cichy udar często nie daje objawów lub można je przeoczyć. Jak je rozpoznać?

Cichy udar mózgu jest udarem niedokrwiennym (zawałem) tego narządu, czyli konsekwencją zamknięcia naczyń doprowadzających do niego krew. Co jednak ważne, występuje bez objawów klinicznych umożliwiających jego rozpoznanie. Sprawia to, że najczęściej nie jest rozpoznany i leczony aż do czasu pogorszenia się stanu zdrowia, które wynika z faktu, że udar pozostawia po sobie zniszczenia w mózgu.

Niestety, wykrycie cichego udaru zwykle następuje po czasie i całkowicie przypadkowo przy okazji wykonywania skanu mózgu.

Skutki przejścia ukrytego udaru – lub dopiero kilku – manifestują się w postaci objawów demencji. Uszkodzenie struktur mózgu prowadzi bowiem do upośledzenia funkcji poznawczych, takich jak pamięć, myślenie i koncentracja. Zwiększa także ryzyko przedwczesnego zgonu.

Dla cichego udaru (ang. silent cerebral infarction, SCI) charakterystyczne jest to, że obejmuje głównie małe naczynia mózgowe i powoduje mniej znaczne szkody niż "normalny" udar, przez co jego objawy mogą nie być jednostronne (w innych przypadkach jest to cecha typowa) albo są kojarzone z innymi problemami, jak np. zmęczenie oczu, migrena, ból zatok.

Jak szacuje Amerykańskie Towarzystwo Udarowe (ASA), cichy udar przeszedł prawdopodobnie jeden na czterech osiemdziesięciolatków. Zawał mózgu występuje już jednak u osób 50-, a nawet 40-letnich. Nawet co 10. osoba w średnim wieku i co 3. po siedemdziesiątce może mieć go za sobą, zupełnie o tym nie wiedząc.

Udar niemy występuje ok. 14 razy rzadziej niż ten jawny. Ponieważ wywołany jest zatorem mniejszych naczyń krwionośnych, jego objawy nie są tak zauważalne. Uszkodzenia mogą dotyczyć obszarów mózgu, które nie odpowiadają za główne funkcje, m.in. poruszanie się czy mowę. Dlatego objawy łatwo zignorować, a nawet przegapić. Nie oznacza to wcale, że cichy udar jest mniej groźne. Wręcz przeciwnie, bo sprzyja następnym udarom, a ich skutki się kumulują.

Czytaj też:Znane osoby, które przeszły udar. Wśród nich są Papież Franciszek, Krzysztof Globisz i Jerzy Stuhr. Niektórzy doznali go kilka razy.

Na jakie dolegliwości trzeba być więc wyczulonym? Objawy cichego zawału mogą obejmować zwłaszcza:

• ból głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia widzenia, m.in. podwójny lub niewyraźny obraz,
• drżenie mięśni,
• zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów,
• osłabienie mięśni, np. chwytu dłoni,
• trudności w mówieniu,
• problemy z myśleniem i przypominaniem sobie,
• zaburzenia nastroju,
• nietrzymanie moczu.

Przy niemym zawale mózgu raczej nie występują symptomy zdarzenia jawnego, takie jak opadanie jednego kącika ust czy niedowład połowy ciała. U wielu pacjentów niewykryty udar kończy się niestety tym jawnym, który ma jeszcze groźniejsze konsekwencje dla zdrowia. Należą do nich m.in. niesprawność ruchowa, problemy z mówieniem (afazja), połowiczne zaburzenia czucia, zaburzenia widzenia oraz nastroju (poudarowy zespół depresyjny).

Przyczyny udaru bez klinicznych objawów są podobne, jak w przypadku udaru jawnego. Niemodyfikowalne czynniki występowania wszystkich udarów to wiek powyżej 55 lat, płeć męska i cechy dziedziczne.

Za niezależny od innych czynnik wystąpienia cichego udaru uznano niedawno również migotanie przedsionków serca, które zwiększa częstotliwość tego incydentu aż dwukrotnie, a przy tym stanowi najczęstszy rodzaj arytmii. Migotanie dotyka 1-4 proc. osób w populacji, w tym co najmniej 13 proc. seniorów powyżej 80. roku życia.

Ustalono, że cichy zawał występuje u 92 proc. pacjentów z utrwalonym migotaniem przedsionków oraz u 89 proc. osób z migotaniem przedsionków przetrwałym i napadowym. Wśród osób badanych rezonansem magnetycznym cichy udar przeszło tylko 46 proc. tych, u których nie występowało migotanie.

Ponad 90 proc. skrzeplin krwi, które przyczyniają się do zatorów w naczyniach krwionośnych i udaru mózgu, powstaje według naukowców w sercu, a dokładniej w jego części noszącej nazwę uszka lewego przedsionka.

Ryzyko powstawania zakrzepów krwi przy migotaniu przedsionków serca zwiększa jednoczesne występowanie trzech czynników nazywanych triadą Virchowa – jest to zaburzony przepływ krwi, nieprawidłowa budowa naczyń krwionośnych oraz miejscowy stan zapalny.

Cichy udar jest zagrożeniem już w młodszym wieku niż ten senioralny. W badaniach australijskich wśród osób mających 60-64 lata był on o 60 proc. częstszy u tych, którzy mieli nadciśnienie tętnicze niż u osób z jego prawidłowymi wartościami. To jeden z najważniejszych sprawców wszystkich udarów – obok wielu innych. Sprzyjają im też: choroby, nieprawidłowości i urazy dotyczące serca i naczyń krwionośnych, zaburzenia krzepnięcia krwi oraz lipidowe, cukrzyca, bezdech senny, otyłość, dna moczanowa, migreny, niedoczynność tarczycy, a także tytoń czy alkohol.

Cichy udar jest diagnozowany za pomocą badań obrazowych mózgu, takich jak tomografia komputerowa (TK) głowy lub rezonans magnetyczny (MRI). Na ich podstawie można ocenić przyczynę udaru – w przypadku tego cichego jest to niedokrwienie mózgu, które leczy się inaczej niż udar krwotoczny (wylew krwi do mózgu). Często konieczne jest też wykonanie EKG serca i dodatkowych badań krwi, by wykryć możliwe przyczyny medyczne problemu.

W niedokrwieniu stosowane są leki rozpuszczające skrzep (trombolityczne), jednak czas na ich skuteczne podanie to zaledwie 4,5 godziny; możliwe jest także usunięcie skrzepu (trombektomia) i w tym przypadku na działanie może być więcej czasu. Ponieważ jednak cichy udar nie jest zwykle rozpoznany, leczenie obejmuje ew. jego skutki, np. rehabilitację ruchową czy logopedyczną, a także zabiegi wykonywane w przypadku konkretnych uszkodzeń, np. oczu.

U osób z wysokim ryzykiem wystąpienia udaru, zwłaszcza przy migotaniu przedsionków, konieczna jest stała kontrola ciśnienia krwi i profilaktyka choroby zakrzepowo-zatorowej w postaci przyjmowania leków przeciwzakrzepowych.

Z uwagi na "podstępny" charakter niemego zawału mózgu niezwykle ważna jest jego profilaktyka. Szczególnie istotne są: zredukowanie zbyt wysokiego ciśnienia krwi oraz prowadzona pod kontrolą lekarza terapia migotania przedsionków i innych chorób sercowo-naczyniowych, a także cukrzycy. Konieczne jest rzucenie palenia. Ryzyko cichego udaru można zmniejszyć także poprzez utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aktywności i diety opartej na naturalnych produktach.

Źródła:

• Atrial Fibrillation, Stroke, and Silent Cerebrovascular Disease. A Population-based MRI Study Neurology
• How to Recognize a Silent Stroke Healthline
• Projekt badań Narodowego Centrum Nauki NCN