Zdrowie prostaty zaczyna się w jelitach. Jakie znaczenie ma dieta?

Współczesna nauka bije na alarm - standardowa dieta zachodnia - oparta na dużych ilościach czerwonego mięsa, "pustych" kaloriach z cukrów i tłuszczów nasyconych oraz na mocno przetworzonej żywności - to wróg prostaty i całego organizmu. Ten model żywienia, ubogi w błonnik, witaminy i składniki mineralne, jest dziś uważany za wiodący czynnik ryzyka zgonu, przewyższający nawet palenie tytoniu.

Naukowcy z całego świata są zgodni - przyszłość leży w diecie roślinnej, opartej na pełnowartościowych, nieprzetworzonych produktach (WFPB, ang. Whole-Food Plant-Based).

Ten roślinny wzorzec żywieniowy, bogaty w owoce, warzywa, orzechy, rośliny strączkowe i pełnoziarniste produkty zbożowe ma udokumentowane działanie ochronne w prewencji chorób sercowo-naczyniowych, ale także różnych typów nowotworów. Badania wykazały, że im więcej produktów pochodzenia roślinnego w diecie, tym mniejsze ryzyko rozwoju raka prostaty.

Błonnik to o wiele więcej niż tylko "miotełka" dla układu pokarmowego. Jest to przede wszystkim pokarm dla mikrobiomu - bakterii zamieszkujących jelita. Dieta bogata w błonnik nie tylko poprawia ogólny stan zdrowia, ale również moduluje mikrobiotę jelitową, która wpływa na metabolizm hormonów ważnych dla gruczołu krokowego. Głównymi hormonami regulującymi funkcje prostaty są androgeny, ale również estrogeny biorące udział w prawidłowym rozwoju i funkcjonowaniu tego gruczołu, regulując proliferację i różnicowanie się komórek. Tym samym oba hormony odgrywają ważną rolę w komunikacji między jelitami a prostatą.

Co ciekawe, w kontekście tej osi, badania wskazują, że wielonienasycone długołańcuchowe kwasy tłuszczowe (PUFA), obecne, m.in. w orzechy, nasiona czy tłustych rybach morskich, również korzystnie modulują komunikację między mikrobiomem jelitowym a komórkami prostaty. Włączenie zdrowych tłuszczów do diety jest więc kluczowe dla prawidłowego działania tej osi.

Przez lata soja budziła wiele kontrowersji, szczególnie w kontekście męskiego zdrowia i poziomu hormonów. Jednak, gdy mowa o raku prostaty, nauka jednoznacznie wskazuje na jej działanie ochronne. Zamiast obawiać się soi, powinno się patrzeć na nią jak na sprzymierzeńca w walce o zdrową prostatę.

Prozdrowotne właściwości soja zawdzięcza izoflawonom - związkom chemicznym należącym do grupy fitoestrogenów. Choć ich nazwa może brzmieć niepokojąco, nie należy mylić ich z ludzkimi estrogenami.

Izoflawony, takie jak genisteina i daidzeina, działają na poziomie komórkowym, hamując rozwój komórek nowotworowych, poprzez działanie:

• antyproliferacyjne - pomagają zatrzymać niekontrolowany wzrost i namnażanie się chorych komórek,
• proapoptyczne - mówiąc wprost, zmuszają uszkodzone komórki do "samobójstwa" (apoptozy), zanim zdążą stworzyć groźny guz.

Najnowsze, szeroko zakrojone badania potwierdzają te mechanizmy w praktyce. Opublikowany w 2024 roku przegląd systematyczny, który objął ponad 1,4 miliona uczestników, dostarczył solidnych dowodów na to, że konsumpcja produktów sojowych jest związana z niższym ryzykiem raka prostaty. Co dokładnie wykryli badacze? Stwierdzono, że mężczyźni spożywający soję mieli o około 6 proc. niższe ryzyko zachorowania na raka prostaty. Ponadto efekt ochronny zaobserwowano również w przypadku wystąpienia raka o niskim stopniu zaawansowania. To oznacza, że soja może działać prewencyjnie oraz w początkowej fazie choroby.

Jeśli dieta roślinna to sprzymierzeniec prostaty, to jej największym wrogiem jest żywność ultraprzetworzona (UPF, ang. ultra-processed food). Te produkty to nie tylko "fast foody", ale cała kategoria przemysłowo przygotowanych artykułów o niskiej zawartości błonnika i składników odżywczych, za to bogatych w cukry proste, sól, tłuszcze trans i sztuczne dodatki, takie jak, m.in. emulgatory, konserwanty i barwniki.

Regularnie spożywana żywność ultraprzetworzona wywołuje przewlekły stan zapalny, prowadząc do otyłości i insulinooporności (czynniki ryzyka raka prostaty), a także zaburza mikrobiotę jelitową. Najnowsza, duża metaanaliza opublikowana w 2025 roku wykazała, że częste spożywanie żywności ultraprzetworzonej jest istotnie związane ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka prostaty. Ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie tych produktów na rzecz nieprzetworzonej żywności jest więc jednym z elementów w zapobieganiu nowotworom.

W przeciwieństwie do ochronnego działania produktów roślinnych częste spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza czerwonego i przetworzonego mięsa, wiąże się z podwyższonym ryzykiem raka prostaty.

Czerwone mięso, szczególnie przetworzone (np. bekon, wędliny), dostarcza dużych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych oraz związków powstających w trakcie obróbki cieplnej (np. aminy heterocykliczne), które wykazują działanie rakotwórcze. Ponadto dieta wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa, bazująca na produktach odzwierzęcych, może sprzyjać podwyższonemu poziomowi IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu), który stymuluje wzrost komórek i proliferację nowotworową.

Eksperci towarzystw onkologicznych są zgodni - ograniczenie spożycia czerwonego i przetworzonego mięsa to element diety zmniejszający ryzyko zachorowania na raka prostaty.

Nie wystarczy jednak usunąć z diety szkodliwych składników odżywczych. Równie ważne jest wzbogacenie jej w substancje o udowodnionym działaniu ochronnym - fitoskładniki. Te naturalne związki chemiczne, zawarte przede wszystkim w owocach i warzywach, stanowią prawdziwą tarczę antynowotworową. Do tych składników należą, m.in.:

• likopen - to karotenoid, nadający pomidorom czerwony kolor. Jest jednym z najlepiej przebadanych fitoskładników w kontekście prostaty. Ma silne działanie antyoksydacyjne, chroniąc komórki przed uszkodzeniem. Co ciekawe, likopen jest najlepiej przyswajalny z przetworzonych pomidorów, np. gotowanych, w sosach czy passatach niż surowych oraz w towarzystwie tłuszczu,
• związki siarkowe - występują w warzywach krzyżowych, np. w brokułach, kalafiorze i kapuście. Aktywują one enzymy detoksykacyjne w organizmie i mają zdolność do indukowania apoptozy (programowanej śmierci) w komórkach rakowych,
• kurkumina - to polifenol zawarty w kurkumie. Wykazuje imponujące właściwości przeciwzapalne i antyproliferacyjne. Badania sugerują, że może ona hamować szlaki sygnałowe niezbędne dla przetrwania komórek raka prostaty, zwłaszcza w połączeniu z innymi metodami leczenia.

Włączenie produktów bogatych w fitoskładniki do codziennego menu to skuteczna strategia żywieniowa wspierająca zdrowie prostaty.

Źródła:

1. Babakhanlou R. i Gowin K. The Impact of Diet and Nutrition on Prostate Cancer - Food for Thought? Curr Oncol Rep, 2025, 27(3), 278-289,
2. Fichtel-Epstein C., Huang J., Rich B.J. i in. Ultra-Processed Food and Prostate Cancer Risk: A Systemic Review and Meta-Analysis. Cancers (Basel), 2024, 16(23), 3953,
3. Huang Y., Wang W., Jin J. i in. Association between soy products and prostate cancer: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Investig Clin Urol, 2024, 65(6), 540-550,
4. Hull S.C., Mszar R., Ostfeld R.J. i in. Diet and Prevention of Cardiovascular Disease and Cancer: JACC: CardioOncology State-of-the-Art Review. JACC CardioOncol, 2025, 7(6), 649-667,
5. Reyes S.C.R., Fuentes C.R., Suárez A.L.P. i in. Nutrition and Diet in the Prevention and Management of Prostate Cancer in Mexico: A Narrative Review. Nutrients, 2025, 17(13), 2151.