Zofia Dzierżyńska. Kim była żona szefa Czeki?
Polka pochodzenia żydowskiego, żona szefa radzieckiej Czeki, zmarła w Moskwie w 1968 roku – ponad cztery dekady po śmierci męża. Zofia Muszkat całe dorosłe życie poświęciła działalności rewolucyjnej i nie powróciła na stałe do kraju urodzenia .
Zofia Dzierżyńska z mężem i dzieckiem
Początki w ruchu rewolucyjnym
W 1904 roku Zofia Muszkat wstąpiła do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Władze carskie dwukrotnie aresztowały ją za działalność konspiracyjną. W 1906 i 1909 trafiła do więzienia, a następnie deportowano ją z Imperium Rosyjskiego.
Nagrał go i wysłał na policję. Teraz każdy zobaczy, co zrobił kierowca
Podczas pracy partyjnej poznała Feliksa Dzierżyńskiego. Pobrali się w Krakowie w 1910 roku w kościele św. Mikołaja. Świadkami ceremonii byli dwaj robotnicy, ślub był jedynie formalnością prawną. Pochodząca z rodziny Zygmunta Muszkata Zofia miała silne korzenie w środowisku socjalistycznym.
Macierzyństwo za kratkami
W czerwcu 1911 roku urodziła syna Jana w celi więziennej na Pawiaku. Dziecko nie mogło pozostać z matką skazaną na zesłanie. Janusz Korczak pomógł umieścić chłopca w prywatnym zakładzie dla niemowląt w 1912 roku.
Później opiekę nad Janem przejął brat Zofii – Marian Muszkat. Sama została zesłana do guberni irkuckiej na Syberię. Rozłąka z synem trwała wiele lat, odbiła się na ich wzajemnych relacjach.
Lata w służbie Sowietów
Między 1918 a 1919 rokiem pracowała w sowieckiej misji dyplomatycznej w Bernie. Od 1920 osiedliła się w Moskwie i podjęła pracę jako nauczycielka. Wykładała w szkole im. Róży Luksemburg oraz na Uniwersytecie Komunistycznym Mniejszości Zachodu.
Podczas wojny z Polską w 1920 roku kierowała małym biurem Polrewkomu w stolicy ZSRR. Pozostawała aktywna w strukturach partyjnych przez kolejne dekady. W latach 1939–1943 zatrudniono ją w aparacie Kominternu.
Propaganda w czasie wojny
Podczas II wojny światowej kierowała polskojęzyczną rozgłośnią radiową im. Tadeusza Kościuszki. Stacja nadawała audycje propagandowe skierowane do okupowanej Polski. Zofia odpowiadała za merytoryczną stronę przekazu ideologicznego.
W 1946 roku przeszła na emeryturę po intensywnym życiu zawodowym. Odwiedzała Polskę tylko przy okazji uroczystości państwowych. Była gościem podczas zjazdu zjednoczeniowego PPR i PPS w 1948 roku oraz ceremonii sprowadzenia prochów Juliana Marchlewskiego.
Ostatnie dziesięciolecia
Feliks Dzierżyński zmarł w 1926 roku. Zofia przeżyła męża o 42 lata i pozostała w Moskwie do końca życia. Zygmunt Berling opisywał ją jako osobę o skrajnie ortodoksyjnych poglądach politycznych.
Władze sowieckie trzykrotnie odznaczyły ją Orderem Lenina. W 1955 roku otrzymała też polski Order Sztandaru Pracy I klasy. Zmarła 27 lutego 1968 roku i spoczęła na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.
Rok po śmierci w Polsce wydano jej wspomnienia zatytułowane "Lata wielkich bojów". Publikacja ukazała się nakładem Książki i Wiedzy. Zofia nigdy nie powróciła na stałe do kraju, choć urodziła się w Warszawie 4 grudnia 1882 roku.
