Zysk czy strata na hektarze? Policz to dobrze - prosty schemat dla każdej uprawy

Proces szacowania rentowności polega na zbilansowaniu wszystkich wpływów (czyli wartości zbiorów głównych i ubocznych oraz otrzymanych dopłat) z dwoma rodzajami wydatków:

1. Kosztami zmiennymi (bezpośrednimi): Są to nakłady, które są specyficzne dla danej uprawy i zmieniają się wraz z jej wielkością (np. zakup nasion, nawozów i środków ochrony). Ich odjęcie od przychodów daje marżę bezpośrednią, będącą wstępnym wskaźnikiem opłacalności.
2. Kosztami stałymi (pośrednimi): To wydatki niezbędne do funkcjonowania całego gospodarstwa, które są następnie rozliczane na poszczególne uprawy (np. zużycie paliwa i amortyzacja maszyn, koszty administracyjne, podatki).

Ostateczne odjęcie wszystkich kosztów pozwala ustalić dochód końcowy z uprawy. Dzięki temu rolnik wie, ile kosztuje go wytworzenie jednostki produktu (np. jednej tony zboża) i czy osiąga zamierzony zysk.

Prowadzenie kalkulacji uprawy w gospodarstwie jest kluczowym elementem rachunku ekonomicznego, który pomaga ocenić opłacalność produkcji, podejmować bieżące decyzje i planować przyszłe działania.

Oto kroki i główne elementy, które należy uwzględnić przy prowadzeniu kalkulacji uprawy (zwykle dla 1 hektara):

Wartość produkcji to potencjalne przychody, jakie uzyskasz z 1 ha uprawy.

• Plon główny:
  
  1. Ilość: Określ przewidywany plon w jednostkach miary (np. decytonach [dt] lub tonach [t]) z 1 ha.
  2. Cena: Przyjmij spodziewaną cenę skupu produktu rolnego.
  3. Wartość: Oblicz: Ilość plonu \Cena skupu
• Wartość produktów ubocznych: W przypadku niektórych upraw (np. słoma, liście buraków), określ wartość produktów ubocznych.
• Dopłaty: Uwzględnij dopłaty bezpośrednie i ewentualne inne wsparcia (np. do materiału siewnego, w ramach programów rolno-środowiskowych), które są związane z daną uprawą.

Koszty bezpośrednie to te, które bezpośrednio zależą od skali produkcji i można je jednoznacznie przypisać do konkretnej uprawy. Stanowią podstawę do obliczenia nadwyżki bezpośredniej.

• Materiał siewny/sadzeniowy:
  
  1. Zakupiony (cena zakupu).
  2. Własny (wyceniany np. wg ceny sprzedaży "loco gospodarstwo" lub kosztów wytworzenia).
• Nawozy mineralne: Rodzaj, ilość użyta (np. w dt/ha lub kg/ha), cena jednostkowa. (Stanowią często najwyższą składową kosztów).
• Środki ochrony roślin (ŚOR): Herbicydy, fungicydy, insektycydy (rodzaj, dawka, cena).
• Nawozy organiczne z zakupu.
• Inne koszty bezpośrednie: Np. sznurek, folia, koszty usług zewnętrznych bezpośrednio związanych z uprawą (np. specjalistyczne opryski, zbiór usługowy), w przypadku produkcji warzywniczej - praca najemna (robocizna).

Nadwyżka bezpośrednia jest pierwszą miarą dochodową i pozwala na wstępną ocenę opłacalności danej działalności. Jest to ważny wskaźnik porównawczy.

Koszty pośrednie (lub koszty wspólne) to koszty, których nie da się bezpośrednio przypisać do konkretnej uprawy, ale są niezbędne do funkcjonowania całego gospodarstwa.

• Koszty maszyn własnych (mechanizacja): Obliczenie pracy maszyn własnych (ciągnika, kombajnu, agregatów) na 1 ha uprawy. Obejmuje to:
  
  1. Paliwo i smary.
  2. Amortyzacja maszyn i urządzeń (ustalana np. wg rzeczywistych cen zakupu i okresu użytkowania).
  3. Remonty i konserwacja.
  4. Ubezpieczenia i koszty garażowania maszyn.
• Koszty utrzymania budynków: Amortyzacja, remonty, ubezpieczenia (np. magazynów, biura).
• Podatki i ubezpieczenia: Podatek rolny, ubezpieczenia obowiązkowe (OC, ubezpieczenie upraw), składki KRUS.
• Koszty ogólnogospodarcze: (np. energia elektryczna, koszty eksploatacji samochodu, telefon).
• Koszty pośrednie czynników zewnętrznych: Praca najemna (stała), czynsze, odsetki od kredytów.

Koszty pośrednie są zwykle rozdzielane na poszczególne działalności produkcyjne w gospodarstwie, np. proporcjonalnie do kosztów bezpośrednich lub powierzchni uprawy.

Dochód rolniczy netto jest wynikiem końcowym i najbardziej kompleksową miarą efektywności, uwzględniającą wszystkie koszty.

Po przeprowadzeniu kalkulacji na 1 ha, możesz ustalić koszt wytworzenia 1 dt (decytony) lub 1 t produktu.

Porównanie tego kosztu z aktualną ceną skupu pozwoli ocenić, czy produkcja jest rentowna.

W zależności od celu, można stosować różne metody. Kalkulacja wstępna jest przeprowadzana przed rozpoczęciem produkcji, opiera się na przewidywanych cenach i plonach. Kalkulację wynikową prowadzi się po zakończeniu produkcji, opiera się na rzeczywistych danych (kosztach i przychodach).

Jest jeszcze kalkulacja nadwyżki bezpośredniej. Skupia się tylko na kosztach bezpośrednich. Natomiast kalkulacja różnicowa porównuje skutki zmian, np. zastąpienie jednej uprawy inną lub zastosowanie dodatkowego nawożenia.