Dachau 1945. Widok, który odebrał mowę wyzwolicielom
W marcu 1933 roku w Bawarii powstał obóz, który stał się symbolem nazistowskiego terroru i jednocześnie wzorcem dla całego systemu obozów koncentracyjnych III Rzeszy. Dachau, bo o nim mowa, przez dwanaście lat funkcjonowania stał się miejscem kaźni dla ćwierci miliona ludzi z całej Europy. Jego wyzwolenie przez armię amerykańską w kwietniu 1945 roku odsłoniło przed światem pełną skalę zbrodni.
Uwolnieni więźniowie obozu koncentracyjnego w Dachau
Narodziny systemu terroru
Utworzenie Dachau na rozkaz Heinricha Himmlera miało głębsze znaczenie niż tylko powstanie kolejnego miejsca represji. Stanowiło ono praktyczną realizację ideologii nazistowskiej i początek systematycznego eliminowania przeciwników politycznych reżimu. Ten bawarski obóz stał się laboratorium, w którym wypracowano metody funkcjonowania podobnych placówek na całym obszarze kontrolowanym przez Berlin.
Była 14:30 w Zakopanem. Ludzie aż się zatrzymywali i nagrywali
W momencie otwarcia nikt nie przewidywał skali tragedii, jaka rozegra się za drutami kolczastymi przez następne lata. System, który narodził się w Dachau, miał zostać powielony w dziesiątkach innych lokalizacji.
Lokalizacja niedaleko Monachium nie była przypadkowa. Władze nazistowskie chciały mieć sprawny instrument terroru w sercu Bawarii, gdzie ruch nazistowski miał szczególnie silne korzenie. Bliskość dużego miasta ułatwiała też logistykę transportów więźniów oraz zaopatrzenie dla załogi SS.
Piekło dla ćwierci miliona
Przez bramy Dachau przewinęło się około 250 tysięcy osób różnych narodowości, wyznań i przekonań politycznych. Polacy stanowili największą grupę narodową, licząc w momencie wyzwolenia około 15 tysięcy spośród prawie 33 tysięcy ocalałych więźniów. Ta tragiczna statystyka pokazuje, jak bardzo polska ludność była narażona na nazistowskie prześladowania.
Wśród osadzonych znalazło się też 2720 księży katolickich, z których większość stanowili duchowni polscy. Aż 868 z nich straciło życie w wyniku nieludzkich warunków. To sprawiło, że Dachau zyskało także miano obozu martyrologii duchowieństwa katolickiego, gdzie wiara była systematycznie niszczona razem z ciałami jej wyznawców.
Metody eksterminacji obejmowały wyczerpującą pracę fizyczną, celowe głodzenie oraz brutalne znęcanie się. Przeprowadzano też pseudomedyczne eksperymenty, które łamały wszelkie normy etyczne i zamieniały więźniów w materiał do badań. System był zaprojektowany tak, by nie pozostawiać ofiarom żadnej nadziei na przetrwanie.
Rok 1944 przyniósł dramatyczne pogorszenie sytuacji. Transporty z ewakuowanych obozów, w tym z Auschwitz i Buchenwaldu, spowodowały ogromne przepełnienie. Tysiące ludzi koczowało pod odkrytym niebem bez najmniejszej ochrony przed zimnem i deszczem. Warunki higieniczne załamały się całkowicie, co wywołało epidemie duru brzusznego i tyfusu plamistego, dziesiątkujące osłabionych więźniów.
Ostatnie dni reżimu
Koniec kwietnia 1945 roku przyniósł desperackie próby zatarcia śladów zbrodni. Heinrich Himmler rozkazał całkowite zniszczenie obozu i wymordowanie wszystkich więźniów, by nie mogli złożyć zeznań przed aliantami. Przygotowano krematorium do spalenia 7500 zwłok, które miały zniknąć bez śladu.
26 kwietnia rozpoczął się marsz śmierci, podczas którego kolumny wycieńczonych więźniów pędzono w głąb Rzeszy. Strażnicy bezlitośnie zabijali każdego, kto nie nadążał za tempem. Szacuje się, że w tym ostatnim akcie barbarzyństwa zginęło od tysiąca do półtora tysiąca osób, które przeżyły lata gehenny tylko po to, by umrzeć na drogach Bawarii.
Ci, którzy pozostali w obozie, żyli w strachu przed ostateczną likwidacją. Zbliżający się front dawał nadzieję, ale nikt nie wiedział, czy dożyją chwili wyzwolenia. Napięcie rosło z każdą godziną, gdy artyleryjskie salwy słychać było coraz wyraźniej.
Wyzwolenie i odkrycie prawdy
29 kwietnia około godziny 17 żołnierze 45 Dywizji Piechoty "Thunderbird" pod dowództwem pułkownika Felixa Sparksa dotarli do bram Dachau. To, co zobaczyli, przekraczało najgorsze wyobrażenia. Na podejściach do obozu natrafili na stojący pociąg towarowy wypełniony ponad dwoma tysiącami ciał więźniów z transportu z Kaufering. Ludzie ci zmarli z wycieńczenia, głodu i pragnienia w ostatnich dniach wojny.
Wewnątrz obozu obraz był równie przerażający. Setki zwłok leżało na placu, a w baraku przeznaczonym do spalenia czekało kolejne 7500 ciał. Żywi więźniowie przypominali raczej szkielety obciągnięte skórą niż ludzi. Wyzwolono około 32 tysięcy osób, choć wielu z nich było w tak złym stanie, że zmarło w kolejnych dniach i tygodniach.
Reakcja amerykańskich żołnierzy była gwałtowna i emocjonalna. Wstrząśnięci odkryciem, część z nich rozstrzelała schwytanych esesmanów na miejscu. Tylko szybka interwencja pułkownika Sparksa zapobiegła dalszym egzekucjom. Ten moment pokazuje, jak wielki szok wywołał widok obozowej rzeczywistości nawet u zahartowanych w bojach weteranów.
