Odkryła efekt cieplarniany. Wymazano ją z historii

Domowe laboratorium i przełomowy eksperyment

Eunice Newton Foote urodziła się 17 lipca 1819 roku w rodzinie o postępowych poglądach. Epoka przed wojną secesyjną była czasem wielkich przemian społecznych i technologicznych w Stanach Zjednoczonych. Ruch na rzecz praw kobiet dopiero nabierał rozpędu, a dostęp do edukacji naukowej pozostawał dla kobiet mocno ograniczony.

W połowie lat pięćdziesiątych XIX wieku Foote przeprowadziła serię eksperymentów w domowych warunkach. Przygotowała cylindry szklane o długości około 76 centymetrów, każdy wyposażony w termometr. Do cylindrów wprowadzała różne gazy i mieszaniny. Wilgotne powietrze, suche powietrze, dwutlenek węgla, tlen i wodór.

Naukowczyni wystawiała cylindry na działanie słońca i dokumentowała zmiany temperatury. Cylinder wypełniony dwutlenkiem węgla nagrzewał się najszybciej i najsilniej. Co więcej, po wyjęciu z nasłonecznionego miejsca utrzymywał wysoką temperaturę znacznie dłużej niż pozostałe próbki.

Foote zanotowała, że dwutlenek węgla osiągnął temperaturę 52 stopni Celsjusza. Zaobserwowała także, że wilgotność powietrza wpływa na zmiany temperatur. Te proste obserwacje doprowadziły ją do wniosków, które wyprzedziły swoją epokę o dekady.

Teoria, która wyprzedziła swój czas

Na podstawie wyników eksperymentów Eunice Foote sformułowała śmiałą teorię dotyczącą klimatu Ziemi. Napisała, że atmosfera bogata w dwutlenek węgla nadałaby naszej planecie wysoką temperaturę. Jeśli kiedyś w historii Ziemi powietrze zawierało większą proporcję tego gazu, temperatura musiała być wyższa.

Ta teoria była jasnym stwierdzeniem mechanizmu ocieplenia klimatycznego wywołanego przez zwiększone poziomy CO2 w atmosferze. Foote połączyła swoje obserwacje laboratoryjne z refleksją o przeszłości geologicznej Ziemi. Jej rozumowanie było logiczne i oparte na dowodach empirycznych.

Praca zatytułowana "Circumstances Affecting the Heat of the Sun’s Rays" została przygotowana na konferencję AAAS w sierpniu 1856 roku. Z niejasnych powodów Foote nie odczytała swojej pracy osobiście. Nawet nieliczne kobiety będące członkiniami stowarzyszenia rzadko prezentowały swoje badania publicznie.

Joseph Henry z prestiżowej instytucji Smithsonian przedstawił jej pracę zebranym naukowcom. To on odbierał brawa za prezentację, choć autorstwem odkrycia była Eunice Foote. Taka praktyka była typowa dla epoki, gdy kobiety naukowe borykały się z systemowymi ograniczeniami.

Publikacja i zapomnienie

W 1856 roku American Journal of Science and Arts opublikował pełny tekst pracy Foote pod jej własnym nazwiskiem. Co ciekawe, artykuł ukazał się zaraz po pracy jej męża, Elishy. To była pierwsza publikacja z zakresu fizyki autorstwa amerykańskiej kobiety w naukowym czasopiśmie, pomijając prace z astronomii.

Rok później, w 1857 roku, jej praca ukazała się w Proceedings of the American Association for the Advancement of Science. Był to pierwszy przypadek opublikowania pracy amerykańskiej kobiety w tym prestiżowym wydawnictwie. Mimo tych osiągnięć, odkrycie Foote nie zyskało należytej uwagi w świecie naukowym.

Być może winę ponosi fakt, że autorem była kobieta w czasach głębokiego naukowego patriarchatu. Możliwe też, że samo odkrycie wydawało się zbyt teoretyczne i odległe od praktycznych zastosowań. Nauka XIX wieku dopiero zaczynała rozumieć złożoność procesów atmosferycznych.

Przez ponad 150 lat imię Eunice Foote było praktycznie nieznane historykom nauki. Dopiero w XXI wieku badacze odnaleźli jej prace i docenili ich przełomowy charakter. Odkrycie mechanizmu efektu cieplarnianego, które dziś uznajemy za fundamentalne dla zrozumienia zmian klimatu, zostało dokonane przez kobietę, której głosu nie chciano słuchać.

Wynalazczyni o wielu talentach

Eunice Foote nie ograniczała się do badań atmosferycznych. W 1860 roku zgłosiła patent na wkładki do butów i obuwia wykonane z jednego kawałka wulkanizowanej gumy. Miały one zapobiegać skrzypieniu obuwia. Patent został wystawiony na jej własne nazwisko, co w tamtych czasach było niezwykłe.

W 1868 roku lokalna prasa donosiła o jej wynalazku łyżew bez pasków. W 1864 roku opracowała nowy typ cylindrowej maszyny do produkcji papieru. Daily Evening Star informował, że maszyna pozwalała na wytwarzanie lepszej jakości papieru do pakowania i druku przy niższych kosztach.

Firma z Fitchburg w Massachusetts używająca tej maszyny raportowała oszczędności rzędu 157 dolarów dziennie na surowcach. W przeliczeniu na współczesne wartości to równowartość około 2720 dolarów z 2021 roku. Foote była więc nie tylko naukowczynią, ale też praktyczną wynalazczynią o biznesowym zmyśle.

Zmarła 30 września 1888 roku, nie doczekawszy się uznania dla swojego największego naukowego wkładu. Jej odkrycie efektu cieplarnianego pozostało zapomniane, podczas gdy późniejsze prace męskich naukowców zyskały rozgłos i uznanie.

WYBRANA BIBLIOGRAFIA

• https://www.scientificamerican.com/article/the-woman-who-demonstrated-the-greenhouse-effect/
• https://www.birminghammuseums.org.uk/resources/eunice-newton
• https://www.yalescientific.org/2022/09/hidden-histories-eunice-newton-foote-the-woman-who-discovered-the-greenhouse-effect/
• https://cervest.earth/news/women-in-climate-science-what-did-eunice-foote-discover
• https://physicstoday.aip.org/news/eunice-newton-footes-nearly-forgotten-discovery