Rusałki uciekają z wody tylko raz w roku. To wiemy o Nocy Kupały

Noc Kupały to nazwa starego pogańskiego święta, obchodzonego w najkrótszą noc w roku, po dniu przesilenia letniego (21/22 czerwca).

Najdłuższy dzień i najkrótsza noc wyznaczały zenit letniej („jasnej”) połowy roku, oznaczały triumf lata nad zimą, dnia nad nocą, ciepła nad zimnem, a więc też dobra nad złem i życia nad śmiercią. Noc Kupały była radosnym świętem, którego głównym przesłaniem było oczyszczenie i nowy początek. Oczyszczano się symbolicznie, kąpiąc się w rzekach i jeziorach oraz skacząc przez ogień, a nowy początek podkreślano domowymi porządkami i ozdabianiem siedzib świeżymi wiosennymi kwiatami, z których też pleciono piękne wianki.

Skąd wzięła się nazwa „Noc Kupały”? Nie ma pewności. Jedni wywodzą to dziwne określenie od staroczeskiego słowa kupadło, oznaczającego kolorową nić, którą dawni Słowianie przewiązywali prezenty. Inni doszukują się w Kupale przezwiska nawiązującego do chrztu (kupała – kupadło – kąpadło – kąpać / zanurzać), a postać Iwana Kupały to nie kto inny, jak Jan Chrzciciel.

Nie. Noc Kupały to święto pogańskie, a noc świętojańska – chrześcijańskie. Łatwo je jednak pomylić, co nie dziwi. Noc świętojańska miała „przykryć” i schrystianizować dawny pogański zwyczaj obchodzenia nocy Kupały.

W minionych wiekach, wraz z ekspansją chrześcijaństwa w Europie, Kościół adaptował dawne pogańskie święta na własne potrzeby. Ponieważ obchody Nocy Kupały wypadały blisko kościelnego święta narodzin Jana Chrzciciela (24 czerwca), utożsamiono je ze sobą. Rytuały wiązane z Nocą Kupały przeniesiono na noc poprzedzającą święto Jana Chrzciciela, z 23 na 24 czerwca. Tak zaczęto obchodzić noc świętojańską.

Obecnie obserwujemy powrót obchodów Nocy Kupały w Polsce i Europie. Organizują je zarówno neopoganie czy rodzimowiercy, jak też różne instytucje kultury i samorządy, chcące popularyzować dawne tradycje w ich oryginalnym słowiańskim kontekście.

Noc Kupały w 2025 r. wypada z soboty na niedzielę 21/22 czerwca 2025 r. Noc świętojańska obchodzona jest z kolei z poniedziałku na wtorek 23/24 czerwca.

W praktyce obchody Nocy Kupały organizowane są w różnych terminach, już od piątku 20 czerwca, a gdzieniegdzie nawet jeszcze wcześniej. Kto chce wziąć udział w zabawach, powinien zapoznać się z harmonogramem wybranej imprezy (zob. niżej).

Z nocą świętojańską, a ostatnio znowu z nocą Kupały, wiążą się liczne tradycje i zabawy ludowe, które obecnie przeżywają swój renesans i wkraczają także do miast. Do tradycji związanych z obchodami najkrótszej nocy w roku, pogańskich, a potem chrześcijańskich, należą:

• Ozdabianie domów kwiatami, plecenie wianków z kwiatów
• Puszczanie wianków na wodzie
• Kąpiele w rzece, oblewanie się wodą – symbolizują oczyszczenie, nowy początek. Według ludowych wierzeń w noc Kupały złe duchy i rusałki opuszczały rzeki, więc można było bezpiecznie się pluskać.
• Sobótka – to nazwa wielkich ognisk, które palą się przez całą noc. W noc Kupały należało przeskoczyć przez płomienie, by się symbolicznie oczyścić. Kto nie przeskoczył, mógł być oskarżony o czary.

• Tańce i swawole – noc Kupały wiązała się z nowym początkiem i płodnością, swatano wtedy pary, odprawiano obrządki ślubne. Młodzi ludzie mieli się spotykać i poznawać w czasie zbiorowych tańców.

Dziś obchody Nocy Kupały wracają do wsi i miast. Najczęściej mają charakter całkiem świecki – chodzi o zabawę i popularyzację tradycji. Takie imprezy nazywają się często Wiankami, składają z koncertów, potańcówek, warsztatów plecenia wianków czy szycia lalek motanek.

Gdzie i kiedy odbędą się obchody nocy Kupały 2025? Poniżej kilka przykładowych imprez.

• Warszawa – Wianki nad Wisłą w Multimedialnym Parku Fontann, 21 czerwca od godz. 13:00, po godz. 20:00 wieczorne koncerty. Zobacz harmonogram.
• Nowosiółki Dydyńskie na Pogórzy Przemyski - Wianki w Turnickim, 21-22 czerwca. Zobacz harmonogram.
• Skolity – Warmińska Noc Kupały na plaży w Skolitach, 20-22 czerwca 2025. Zobacz harmonogram.
• Czersk – Noc świętojańska na zamku książąt mazowieckich, 19-22 czerwca, w programie gry i zabawy dla całej rodziny. Zobacz harmonogram.
• Sobolewo – Noc Kupały obchodzona już 14 czerwca (sobota). W programie warsztaty, joga, występ zespołu ludowego. Zobacz harmonogram.
• Paniowice – Noc Kupały na Kopalni Wrocław, 21 czerwca. Planowane są warsztaty tworzenia motanek, czyli lalek mocy, zabawy dla dzieci, konkurs na słowiańskie przebranie. Zobacz harmonogram.

Noc Kupały obchodzą także neopoganie i rodzimowiercy. Ich obchody mają charakter religijny, ale wstęp na obrzędy mają także sympatycy tych ruchów. W Polsce jest kilka miejsc szczególnie silnie związanych z dawnymi kultami Słowian, które przyciągają rodzimowierców, i gdzie co roku organizuje się unikalne pogańskie obchody nocy Kupały. Oto kilka z nich:

• Góra Ślęża – wznosząca się nad Sobótką i Radunią góra przez długie wieki stanowiła ważny pogański ośrodek, o czym świadczą zachowane do dziś kamienne posągi. Rodzimowiercy będą tu obchodzić noc Kupały od 20 do 22 czerwca, najpierw w Ślężańskim Trzebiszczu, potem w SuliCampie w Sulistrowicach. Zobacz harmonogram.
• Kamienne kręgi na Kaszubach – zbiorowiska kręgów i kurhanów w Węsiorach i Odrach to dawne cmentarzyska Gotów. Słyną jako tajemnicze miejsca mocy i chętnie odwiedzają je, zwłaszcza w okolicach przesilenia letniego, zarówno wyznawcy i pasjonaci dawnych religii, jak też miłośnicy zjawisk paranormalnych.

Źródła: Wikipedia, Estrada.com, Waw4free.pl