Rynek nawozów mineralnych w Polsce. Dane, trendy i wpływ na gospodarstwa

Ceny spadły, ale koszty nadal są wyższe niż w 2019–2020. Zmieniła się również struktura nawożenia i dynamika zakupu — rolnicy kalkulują, obserwują relacje cen nawozów do cen zbóż i kupują wtedy, gdy opłacalność poprawia się choćby minimalnie.

W latach 2021/22 i 2022/23 polski rynek nawozów był pod ogromną presją. Wysokie ceny nawozów oraz równoczesny spadek cen pszenicy, kukurydzy i rzepaku doprowadziły do historycznych ograniczeń nawożenia.

Dane IERiGŻ pokazują wyraźnie:

• 2021/2022 — spadek zużycia,
• 2022/2023 — dalszy spadek,
• 2023/2024 — odbicie,
• 2024/2025 — wzrost (prognoza).

Ceny w 2024 r. spadły o 23,1% dla nawozów ogółem, a dla nawozów azotowych o 27,5%, co poprawiło opłacalność.

Arkadiusza Zalewskiego wskazuje, jak zmiany na globalnym rynku nawozów wpływają na polskich rolników:

"Tendencje obserwowane na globalnym rynku nawozów mineralnych mają istotny i w mojej ocenie coraz większy wpływ na krajowy rynek, co wynika nie tylko z wysokiego poziomu importu i eksportu nawozów, ale też uzależnienia krajowej produkcji od importowanych surowców tj. głównie gazu ziemnego, ale też fosforytów czy chlorku potasu. Gwałtowne podwyżki cen nawozów i gazu ziemnego w handlu światowym, które obserwowaliśmy w latach 2021–2022 przełożyły się na skokowe wzrosty cen na krajowym rynku. W warunkach niewystarczającej podaży, na skutek mniejszego importu oraz spadku krajowej produkcji w związku z rekordowo drogim gazem, większość nawozów mineralnych podrożała we wrześniu 2022 r. do rekordowych poziomów w historii. Oczywiście nie pozostało to bez wpływu na popyt, który pod wpływem pogorszenia ekonomicznej opłacalności stosowania nawozów wyraźnie się zmniejszył.

W efekcie wielu rolników ograniczyło nawożenie, w tym również poprzez jego optymalizację i bardziej racjonalne stosowanie głównych makroskładników. W sezonie 2021/2022 odnotowano zauważalne zmniejszenie zużycia nawozów w polskim rolnictwie, a w kolejnym sezonie spadek ten jeszcze bardziej się pogłębił.

Dopiero poprawa relacji cen nawozów do cen zbóż pozwoliła na powrót do wyższego poziomu zużycia w sezonach 2023/24 i 2024/25. Nadal jednak rolnicy stosowali mniej nawozów w porównaniu z latami poprzedzającymi gwałtowne podwyżki cen nawozów".

Najważniejszym czynnikiem były nożyce cen, czyli relacja kosztów nawozów do cen produktów rolnych.

• 2023 r.: 84,8 pkt (relacje bardzo niekorzystne)
• 2024 r.: 99 pkt (powrót blisko neutralności)

Gdy relacje cen są złe, gospodarstwa ograniczają nawożenie, bo dodatkowy kilogram NPK nie jest w stanie wygenerować dodatniego zwrotu.

„Popyt na nawozy zależy nie tylko od cen samych nawozów, ale w głównej mierze od relacji cen nawozów do cen produktów rolnych sprzedawanych przez rolników, w tym w szczególności zbóż. Dla rolników ważna jest bowiem ekonomiczna opłacalność stosowania nawozów. Kiedy ceny zbóż maleją, a ceny nawozów nie przyjmują wyraźnego kierunku wzrostowego ani spadkowego, tak jak to obserwujemy w tym roku, nie tylko pogarszają się wzajemne relacje, ale maleją również dochody rolników.

To generalnie przekłada się na mniejszą skłonność do inwestowania, w tym w nawozy mineralne. Ponadto w mojej ocenie w warunkach relatywnie wysokich cen nawozów, jakie obserwujemy w ostatnich latach, producenci rolni stosują je bardziej racjonalnie, częściej wykonują badania gleby i sięgają tylko po te składniki i tylko w takich ilościach, jakie są niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Oczywiście uregulowany odczyn gleby to podstawa. Tendencja do ograniczania zużycia nawozów mineralnych już od wielu lat jest dostrzegana w krajach Europy Zachodniej, w tym Niemczech, gdzie zużycie zmalało w ciągu kilkunastu lat już o około 40%” — informuje nasz portal Arkadiusz Zalewski

Polska jest jednym z największych producentów nawozów w UE, ale struktura produkcji jest mocno skoncentrowana.

Dane IERiGŻ:

• Dominują nawozy azotowe (produkcja stabilna).
• Produkcja nawozów NPK i NP waha się w zależności od cen surowców i popytu.
• Ponieważ Polska importuje większość surowców (gaz, fosforyty, sól potasową), krajowe ceny są silnie związane z cenami globalnymi.

„Energia pozostaje kluczowym kosztem krajowej produkcji nawozów. Ceny gazu wciąż determinują, czy produkcja jest opłacalna i jak kształtują się ceny dla rolników” — uważa ekspert.

Rynek nawozów mineralnych w Polsce jest wrażliwy na zmiany globalne i krajowe. Poniżej najważniejsze czynniki, które wpływają na polskie ceny:

• Cena gazu ziemnego — główny składnik kosztowy dla azotu.
• Kursy walut — import surowców rozliczany w USD.
• Ceny energii elektrycznej — w 2024 r. wzrost o 11%.
• Cena surowców: fosforyty, sól potasowa.
• Popyt krajowy (szczególnie w I kwartale).
• Konkurencja importowa (Niemcy, Litwa, Czechy).
• Globalne ograniczenia eksportowe (np. Chiny – nawozy fosforowe).

Według ekspertów:

Połączenie wszystkich elementów sprawia, że polski rynek jest znacznie bardziej podatny na skoki cen niż rynki Europy Zachodniej.

Zużycie zależy od struktury upraw, dochodów gospodarstw i cen zbóż.

• Spadek w latach 2021/22–2022/23 był największy w ostatniej dekadzie.
• 2023/24 i 2024/25 to wyraźne odbudowanie popytu.

Według danych krajowych:

• udział azotu rośnie,
• udział fosforu i potasu jest niższy niż zalecenia agronomiczne,
• struktura zbliżona do: 1 : 0,30 : 0,50

"Jak pokazują statystyki w przypadku zmniejszenia stosowania nawozów mineralnych, rolnicy w stosunkowo najmniejszym stopniu ograniczali zakupy nawozów azotowych, gdyż wpływ na wielkość plonów roślin uprawnych w przypadku tych nawozów jest relatywnie największy.

W przypadku nawozów fosforowych i potasowych stopień ograniczania ich zużycia był na ogół większy w odniesieniu do nawozów azotowych, co po części można również wiązać z możliwością wykorzystania zapasów glebowych fosforu i potasu. Należy mieć jednak na uwadze, że takie zmiany w relacjach składników pokarmowych N:P:K na rzecz azotu w dłuższej perspektywie są zjawiskiem niekorzystnym, gdyż prowadzą do zubożenia gleb w przyswajalne formy fosforu i potasu oraz do zmniejszenia efektywności działania nawozów azotowych" — komentuje Zalewski.

Polska należy do grupy państw o ponadprzeciętnej intensywności nawożenia.

• średnia UE: 76,4 kg/ha,
• Polska: ok. 110 kg/ha → 45% powyżej średniej UE.

• Francja – 18,6%,
• Polska – 13,3%,
• Niemcy – 11,3%,
• Hiszpania – 10,8%.

• 2021–22: silne wzrosty cen.
• 2023: głęboki spadek cen.
• 2024: obniżka średnio o 23,1%,
  
  1. azot: –27,5%,
  2. NPK: spadki umiarkowane.

• energia elektryczna: +11%
• koszty transportu i logistyki
• wybrane surowce importowane

• ewentualny powrót wysokich cen gazu,
• ograniczenia eksportowe z Chin (fosfor),
• niestabilność rynku zbóż,
• słaby popyt światowy i spadki cen towarów rolnych,
• presja kosztowa na krajowych producentów.

• gdy poprawiają się relacje cenowe (nożyce → ok. 100 pkt),
• gdy występują sezonowe obniżki,
• gdy silnie tanieje gaz.

• opierać dawki na analizie gleby,
• zadbać o pH (niskie pH = straty N),
• unikać redukcji fosforu i potasu poniżej poziomu krytycznego.

• kupować partiami,
• stosować nawozy o wyższej efektywności,
• monitorować prognozy cen gazu.

Relacja cen nawozów do cen zbóż pozostanie głównym regulatorem popytu.

Rynek nawozów w Polsce odbudowuje się po dwóch trudnych sezonach. Spadek cen, poprawa relacji cen oraz wzrost dostępności nawozów umożliwiły gospodarstwom powrót do intensywniejszego nawożenia. Jednocześnie rynek pozostaje wrażliwy na ceny energii, import surowców i globalne zmiany popytu.

2025 będzie rokiem kalkulacji — nie powrotu do starych nawyków. Gospodarstwa, które planują nawożenie w oparciu o analizy glebowe i relacje cen, zyskają największą przewagę.

Źródło: IERiGŻ

Jakie zmiany na rynku nawozów mineralnych w Polsce miały miejsce w 2023 roku?

W 2023 roku rynek nawozów w Polsce zaczął się odbudowywać po dwóch latach drastycznych redukcji. Gospodarstwa zwiększyły zużycie nawozów, chociaż podejmują decyzje ostrożniej niż przed kryzysem. Ceny nawozów spadły, co poprawiło opłacalność ich stosowania.

Czy polscy rolnicy ograniczają nawożenie i jakie są tego powody?

Tak, polscy rolnicy ograniczyli nawożenie głównie z powodu niekorzystnych relacji cen nawozów do cen produktów rolnych. Gdy dodatkowy kilogram NPK nie przynosił zysku, rolnicy decydowali się na racjonalniejsze wykorzystanie nawozów.

Jakie są najważniejsze czynniki wpływające na ceny nawozów w Polsce?

Główne czynniki to cena gazu ziemnego, kursy walut, ceny energii elektrycznej oraz ceny surowców takich jak fosforyty i sól potasowa. Popyt krajowy i konkurencja importowa również odgrywają istotną rolę w kształtowaniu cen.

Jak zmieniało się zużycie nawozów w Polsce w ostatnich latach?

W latach 2021/22 i 2022/23 zużycie nawozów znacznie spadło, co było największym spadkiem w ostatniej dekadzie. W latach 2023/24 i 2024/25 prognozuje się odbudowę popytu na nawozy.

Jakie są zalecenia dla rolników dotyczące zakupu nawozów?

Rolnicy powinni kupować nawozy, gdy poprawią się relacje cenowe, a także w sezonowych obniżkach. Ważne jest, aby planować nawożenie na podstawie analizy gleby i unikać redukcji fosforu oraz potasu poniżej poziomu krytycznego.