Najstarsza wieś w Polsce to nie Grojec. Rekordzistka jest pięć razy starsza od niego! Sprawdź, która miejscowość liczy 30 tys. lat

Grojec w Małopolsce to urocza wieś położona niedaleko Oświęcimia. Niedawno kraj obiegły sensacyjne wieści o prowadzonych w tamtejszym grodzisku na Górze Grojec wykopaliskach archeologicznych.

W ich wyniku znaleziono jamy mieszkalne datowane na ok. 5000 - 4000 lat p.n.e., wykonane prawdopodobnie przez przedstawicieli neolitycznej kultury lendzielskiej. Tym samym dzieje osadnictwa w Grojcu wydłużyły się do nawet ok. 6,5 tys. lat, a dziennikarze okrzyknęli Grojec najstarszą wsią w Polsce.

Grojec na mapie:

Mam zastrzeżenia co do takiej identyfikacji Grojca. Trzeba uczciwie powiedzieć, że nie ustalono i raczej nigdy nie uda się ustalić ciągłości historycznej między jamami kultury lendzielskiej a współczesnym Grojcem, leżącym zresztą spory kawałek na wschód od grodziska. Założenie grodziska czy wykopanie jam mieszkalnych z pewnością nie było początkiem historii wsi Grojec, o której pierwsze zapisy pochodzą z XIII w. Można mówić co najwyżej o ciągłości osadniczej w Grojcu i okolicach. Ciągłość taka oznacza, że zgodnie z ustaleniami archeologów ludzie zamieszkują tereny dzisiejszego Grojca już od ok. 6500 lat.

Jednak są miejscowości w Polsce, gdzie ciągłość osadnicza jest jeszcze dłuższa niż w Grojcu, o czym świadczą odkryte pozostałości pradawnych mieszkań, narzędzi i szczątków ludzkich. Która wieś w Polsce jest naprawdę najstarsza? Przekonajmy się!

Grojec pretenduje do miana najstarszej polskiej wsi w oparciu o kryterium ciągłości osadnictwa. Skoro grodzisko na Górze Grojec mogło być zamieszkane już 6500 lat temu, to Grojec ma 6500 lat. Jeśli nawet przyjmiemy to uproszczone rozumowanie, to Grojec wcale nie jest najstarszą wsią, bo są miejsca w naszym kraju, gdzie ludzie mieszkali już dużo wcześniej.

Te miejsca pozwala zidentyfikować archeologia. Trzeba jednak pamiętać, że wykopaliska archeologiczne prowadzone są wyrywkowo, trochę przypadkowo. To oznacza, że nigdy tak naprawdę nie dowiemy się ostatecznie, które miejsce w Polsce zostało zamieszkane przez ludzi najwcześniej. Możemy tylko powiedzieć, które miejsce wskazuje aktualny stan badań archeologicznych. Za parę lat ten stan może się zmienić, bo kolejne wykopaliska mogą przynieść kolejne odkrycia i zmienić nasz obraz najdawniejszej przeszłości.

Więc gdzie w Polsce ludzie mieszkają najdłużej? Która miejscowość jest faktycznie najstarsza? Czy to Kalisz, znany już ze starożytnych map? Czy może Biskupin, młodszy jednak przecież od Grojca?

Otóż pojawia się tutaj kolejna trudność. By ustalić, gdzie w Polsce po raz pierwszy osiedlili się ludzie, musimy określić, co mamy na myśli, mówiąc „człowiek”.

To nie żart. Współcześni ludzie to przedstawiciele gatunku homo sapiens, ale przed nami żyły na Ziemi też inne gatunki homo, czyli człowieka. Niektórzy z tych „ludzi przed ludźmi” byli wcale nie mniej rozumni od nas, posługiwali się mową, narzędziami, uprawiali sztukę i wyznawali jakąś religię (bo chowali swoich zmarłych i składali im do grobów sprzęty codziennego użytku).

Naukowcy spierają się na temat tego, który gatunek homo można uznać za istoty ludzie, takie jak my. Homo erectus wydaje się jeszcze zwierzęciem, ale homo heidelbergensis prawdopodobnie posługiwał się już mową. Bardzo szybko słabnie opozycja wobec uznania za ludzi neandertalczyków (homo neanderthalensis), którzy zresztą przez długi czas żyli obok homo sapiens i krzyżowali się z nimi, wydając płodne potomstwo, co jednoznacznie wskazuje na bliskie pokrewieństwo gatunków.

Zależnie od przyjętej definicji człowieka różne miejscowości w Polsce będą mogły zostać uznane za najstarsze siedziby ludzkie, czy też miejsca z najdłuższą ciągłością osadniczą ludzi.

• Niemal nikt nie uznaje gatunku homo erectus za istoty ludzkie, ale jeśli byli to jednak ludzie, to najstarszą osadą w Polsce są Kończyce Wielkie w woj. śląskim, gdzie znaleziono narzędzia homo erectus sprzed 800 tys. lat. Kończyce Wielkie byłyby wedle przyjętego kryterium wieku osadnictwa ok. 123 razy starsze od Grojca.
• Lepszym kandydatem na pierwszego człowieka jest homo heidelbergensis. Narzędzia kamienne przypisywane obecnie przedstawicielom tego gatunku znaleziono w jaskini Tunel Wielki w Wąwozie Koziarnia w Ojcowskim Parku Narodowym, nieopodal wsi Wola Kalinowska. Pochodzą sprzed ok. 500 tys. lat, co czyniłoby Wolę Kalinowską najstarszą polską wsią.
• Jest niemal pewne, że neandertalczycy byli ludźmi w sensie mentalnym. Najstarsze narzędzia neandertalczyków na ziemiach polskich odkryto w Raciborzu i w krakowskiej Krowodrzy. Datuje się je na 220 tys. lat, ale naukowcy spierają się, czy zostały wykonane przez neandertalczyków, czy może jednak przez przedstawicieli homo erectus lub homo heidelbergensis. Najstarsze na naszych ziemiach potwierdzone szczątki neandertalczyków znaleziono w jaskini Stajna na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, na terenie wsi Mirów w woj. śląskim. Czyniłoby to Mirów najstarszą wsią, z osadnictwem sięgającym 115 tys. lat wstecz.
• Człowiek rozumny – homo sapiens, czyli my – wkroczył na ziemie polskie w górnym paleolicie, ok. 40 tys. lat temu. Możliwe, że pierwsze tzw. kultury przejściowe tworzył wspólnie z neandertalczykami. Zaliczałyby się do nich stanowiska kultur mustierskiej i mikockiej sprzed ok. 40 tys. lat, jakie znaleziono w Dzierżysławiu koło Głubczyc (woj. opolskie).
• Bezdyskusyjnie czysto ludzka, tzn. tworzona tylko przez homo sapiens takich samych jak my, była kultura oryniacka. Jej stanowiska sprzed 30 tys. lat znaleziono w miejscowości Góra Puławska w woj. lubelskim.

Która wieś w Polsce jest więc najstarsza? Gdy przyjmiemy kryterium ciągłości osadnictwa, wszystko zależy od tego, kogo liczymy jako ludzi. Możemy wybierać między czterema różnymi gatunkami homo. Najstarsza wieś, na terenie której odkryto pozostałości kultury tworzonej tylko przez ludzi identycznych z nami, to Góra Puławska, którą zamieszkiwali członkowie kultury oryniackiej już 30 tys. lat temu.

Góra Puławska jest według kryterium ciągłości osadnictwa pięć razy starsza od Grojca i dziesięć razy starsza od słynnego kręgu kamiennego Stonehenge, choć źródła pisane o niej pochodzą dopiero z XVI w.

Kto chce, może wybrać się na wycieczkę do Góry Puławskiej, najstarszej polskiej wsi. To miejsce odpowiednie dla osób lubiących wypoczywać w ciszy i spokoju. Można to zwiedzić ładny kościół z drugiej połowy XVIII w. i podumać nad pradziejami ludzkości. Tylko pomyśl: na tutejsze wzgórza i lasy patrzyli już nasi najodleglejsi przodkowie sprzed 30 tys. lat!

Źródła: Wikipedia, Archeologia Żywa, W. Chmielewski, Wpływ środowiska peryglacjalnego na osadnictwo ludzkie w górnym plejstocenie Polski („Światowit” nr 31, 1970, s. 5-18), A. Nowak, Materiały krzemienne z oryniackiego stanowiska w Górze Puławskiej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia XXXIV”, 2015, s. 83-104