Prace konserwatorskie na Zamku Wysokim w Malborku. Po ich zakończeniu będzie można oglądać polichromie z przełomu XIX i XX wieku

Zamek Wysoki w Malborku był budowany przez Krzyżaków od lat 70. XIII wieku. Wtedy jeszcze nie było wiadomo, że będzie częścią wielkiego kompleksu i stolicą państwa zakonnego, a następnie rezydencją królów polskich. Krużganki w swojej średniowiecznej formie przetrwały okres krzyżacki, potem czasy panowania polskiego, ale po I rozbiorze Polski decyzją władz pruskich doszło do przebudów w tej części obiektu w związku ze zmianą funkcji na koszary i magazyny wojskowe. Wówczas – między innymi – okna krużganków zostały zamurowane, wykonano też szereg innych prac budowlanych, które później przez historyków zostały określone jako dewastacja średniowiecznej architektury. Pod koniec XIX w. wygląd nawiązujący do pierwotnej wersji średniowiecznej przywrócił im zespół konserwatorów pod kierunkiem Conrada Steinbrechta. Po II wojnie światowej dbali o nie polscy konserwatorzy.

Ale upływ czasu robi swoje, dlatego Muzeum Zamkowe w Malborku, od 1961 r. opiekujące się historyczną budowlą, musiało rozpocząć kolejne prace konserwatorskie. Od połowy czerwca br. trwa ich pierwszy etap, obejmujący zakresem nie tylko krużganek zachodni, ale też komnaty dostojników.

W obrębie Zamku Wysokiego od wielu lat nie prowadzono działań o takim charakterze. Przedsięwzięcie stanowi istotny element szerszego programu ochrony i rewaloryzacji historycznych przestrzeni – wyjaśnia Patrycja Głuszko z Muzeum Zamkowego w Malborku, główny specjalista ds. konserwacji zamku.

Jak wyjaśniała nam wcześniej Agnieszka Kowalska, zastępca dyrektora Muzeum Zamkowego ds. naukowo-konserwatorskich, ostatnie większe prace na krużgankach odbyły się w latach 90. ubiegłego wieku. Natomiast wyniki badań konserwatorskich przeprowadzonych w 2023 roku wykazały, że niezbędne jest podjęcie działań mających na celu zabezpieczenie polichromii i detalu architektonicznego przed dalszym niszczeniem. Badania wykazały, że część zniszczeń jest związana z działaniem czynników atmosferycznych oraz obecnością ptactwa, ale część powstała "w wyniku działań mechanicznych spowodowanych dużym ruchem turystycznym".

Prace w komnatach dostojników obejmują m.in. odsłonięcie malowideł ściennych.

- W trakcie wykonywania odkrywek konserwatorskich w styczniu 2025 roku pod warstwami wtórnych pobiał zidentyfikowano dekoracje malarskie pochodzące z czasów odbudowy Zamku Wysokiego. Tynki oraz malaturę wykonano na przełomie XIX i XX wieku – tłumaczy Patrycja Głuszko.

Krużganek zachodni i komnatki obecnie są oczywiście wyłączone z trasy zwiedzania, ale gdy ponownie zostaną udostępnione po zakończeniu prac, goście zamku będą mogli podziwiać odkryte polichromie.

- Stosunkowo dobry stan zachowania umożliwił opracowanie programu odsłonięcia, konserwacji i dalszej ekspozycji tych unikatowych warstw barwnych. Choć pomieszczenia te były w większości dostępne dla zwiedzających, przez dziesięciolecia ich ściany były pozbawione historycznego wyrazu – zakryte jednolitymi pobiałami, nie ujawniały pierwotnej dekoracji. Zarówno dla turystów, jak i wszystkich osób związanych z zamkiem w Malborku będzie to pierwsza możliwość bezpośredniego zetknięcia się z malowidłami, które przez lata pozostawały niewidoczne. Proces konserwacji umożliwia nie tylko zabezpieczenie historycznej substancji, ale także przywrócenie przestrzeniom ich pierwotnego charakteru, blasku i świetności z czasów jego odbudowy – wyjaśnia Patrycja Głuszko.

W przetargu ogłoszonym przez Muzeum Zamkowe na pierwszy etap prac konserwatorskich zgłosiło się pięć firm. Jako najkorzystniejsza została wybrana oferta konsorcjum Gorek Sp. z o.o. sp.k. i Gorek Restauro S.K.A. opiewająca na kwotę 2 178 330 zł. Najdroższa wynosiła ponad 3,6 mln zł. Otwarcie skrzydła zachodniego wraz z komnatami dostojników jest planowane na koniec grudnia 2025 r. Jak informuje malborska instytucja, jednocześnie trwają prace nad organizacją dalszych etapów prac konserwatorskich w pozostałych skrzydłach krużganków. Całe przedsięwzięcie powinno się zakończyć w 2027 roku.