Alice Guy-Blaché. Kobieta, która wymyśliła kino
Kiedy mężczyźni zachwycali się możliwościami ruchomych obrazów, ona zobaczyła w nich coś więcej. W wieku zaledwie 23 lat stworzyła pierwszy film narracyjny w historii. Przez kolejne dekady wyreżyserowała i wyprodukowała ponad tysiąc filmów, eksperymentując z dźwiękiem, kolorem i tematami tabu.
Od sekretarki do reżyserki
Alice Ida Antoinette Guy urodziła się 1 lipca 1873 roku w Saint-Mandé pod Paryżem. Jej dzieciństwo upłynęło częściowo we Francji, częściowo w Chile, gdzie jej ojciec prowadził interesy. Po powrocie do Europy ukończyła szkołę z internatem i w 1894 roku podjęła pracę jako sekretarka w firmie fotograficznej Gaumont, prowadzonej przez Léona Gaumonta – jednego z pionierów francuskiej kinematografii.
To właśnie w Gaumont Alice zetknęła się z najnowszymi wynalazkami – kamerami i projektorami filmowymi. Zafascynowana możliwościami ruchomych obrazów w 1896 roku poprosiła szefa o pozwolenie na nakręcenie własnego filmu.
Tak powstała "La Fée aux Choux" ("Kapusta Wróżka") – krótka, bajkowa opowieść o wróżce wyciągającej dzieci z kapusty. Film, choć trwał niespełna minutę, był rewolucyjny: zamiast rejestrować codzienność, pokazywał wymyśloną historię z bohaterami, kostiumami i scenografią. To właśnie ten obraz uznaje się dziś za pierwszy film narracyjny w dziejach kina.
Guy-Blaché szybko awansowała na stanowisko szefowej produkcji Gaumont, reżyserując i nadzorując niemal wszystkie filmy firmy do 1906 roku. W tym czasie eksperymentowała z różnymi gatunkami – od komedii i melodramatów po filmy dokumentalne i adaptacje literackie.
Rewolucja w opowiadaniu historii filmowej
W czasach, gdy większość twórców traktowała kino jako ciekawostkę technologiczną lub narzędzie naukowe, Alice Guy-Blaché widziała w nim potężne medium narracyjne. Jej filmy nie tylko bawiły, ale też poruszały ważne tematy społeczne, takie jak feminizm, relacje klasowe czy rasizm.
Już w 1906 roku nakręciła "Les Résultats du féminisme" – satyryczną wizję świata, w którym role płciowe zostały odwrócone. W 1912 roku stworzyła "A Fool and His Money", prawdopodobnie pierwszy film z całkowicie afroamerykańską obsadą.
Guy-Blaché była także pionierką w dziedzinie technologii filmowej. W latach 1902–1906 zrealizowała ponad sto filmów z dźwiękiem, korzystając z systemu Gaumont Chronophone, synchronizującego obraz z nagraniem na cylindrze woskowym – na długo przed erą kina dźwiękowego. Eksperymentowała z koloryzowaniem taśmy i efektami specjalnymi, a także z narracją wielowątkową.
Podbój Ameryki i własne studio filmowe
W 1907 roku Alice Guy wyszła za mąż za Herberta Blaché, operatora i reżysera, z którym wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Tam, w 1910 roku, założyła własne studio – Solax Company – w Flushing na Long Island. Była pierwszą kobietą na świecie, która stanęła na czele własnej wytwórni filmowej. Studio szybko odniosło sukces komercyjny i artystyczny, produkując setki filmów rocznie.
W 1912 roku Guy-Blaché zainwestowała 100 tysięcy dolarów w budowę nowoczesnego studia w Fort Lee w stanie New Jersey, które wówczas było centrum amerykańskiej kinematografii. Jako prezes Solax nadzorowała produkcję, reżyserowała, pisała scenariusze i zarządzała zespołem. W latach 1910–1914 wyreżyserowała tam 40–50 filmów, a nadzorowała produkcję blisko 300 kolejnych.
Upadek i zapomnienie
Sukces Solax nie trwał jednak długo. W 1913 rok, wraz z mężem i wspólnikiem Alice założyła nową firmę, a Solax została zamknięta rok później. Zmiany w przemyśle filmowym – powstanie Hollywood, koncentracja kapitału, dominacja wielkich studiów – sprawiły, że niezależni twórcy stracili znaczenie. Guy-Blaché krótko pracowała jeszcze dla innych wytwórni, ale po rozwodzie z mężem w 1922 roku wróciła do Francji.
W kolejnych dekadach jej nazwisko niemal zniknęło z historii kina. Wielu mężczyzn przypisało sobie autorstwo jej innowacji, a jej filmy często były podpisywane przez innych reżyserów.
Współcześni historycy szacują, że do 1920 roku Alice Guy-Blaché wyreżyserowała lub wyprodukowała ponad 1000 filmów – od jednoaktówek po wieloczęściowe produkcje fabularne. Z tego dorobku zachowało się jedynie kilkadziesiąt tytułów.
Guy-Blaché przez lata walczyła o uznanie swoich zasług. W 1953 roku opublikowała wspomnienia, w których opisała początki kina i własną rolę w jego rozwoju. Zmarła 24 marca 1968 roku w Wayne w stanie New Jersey, mając 94 lata. Jej grób znajduje się na cmentarzu Maryrest w Mahwah.
Dopiero w XXI wieku świat filmu zaczął doceniać wkład Alice Guy-Blaché w rozwój kinematografii. Jej filmy są pokazywane na retrospektywach w największych muzeach, takich jak Whitney Museum of American Art w Nowym Jorku. Historycy kina uznają ją dziś za pierwszą kobietę-reżyserkę i jedną z najważniejszych postaci wczesnego kina. Jej eksperymenty z narracją, dźwiękiem i efektami specjalnymi wyprzedziły epokę.
