Bestia na tronie. Roman halicki był okrutnym księciem

Początki panowania Romana Mścisławicza na Wołyniu charakteryzowały się pokojem i rozwojem księstwa włodzimiersko-wołyńskiego. Nie ingerował w cudze sprawy, nie rościł pretensji do Kijowa, który po zdobyciu go przez książąt suzdalskich stracił całkowicie na znaczeniu.

Po pewnym jednak czasie książę wpadł na pomysł przyłączenia do swego władztwa Halicza i po śmierci w 1187 roku panującego tam Jarosława Władymirkowicza włączył się w wir walk o spadek po nim. Z czasem w Haliczu powstała dość liczna partia bojarska zwolenników Romana. Bojarzy ci, nie znając jeszcze charakteru tego mężczyzny, liczyli na rozszerzenie swoich przywilejów w księstwie halickim, po powołaniu go na tron księstwa.

Z inicjatywy Romana, na wiecu w Haliczu bojarstwo zażądało od swego księcia Włodzimierza Jarosławicza, aby rozszedł się ze swoją drugą żoną. Ten jednak odmówił i zdecydował się uciec z rodziną na Węgry. Tam szukał pomocy u króla Beli III. O to właśnie zabiegał Roman wołyński i zaproszony przez swoje stronnictwo, podobno z poparciem militarnym polskiego księcia Kazimierza II Sprawiedliwego, wkroczył w 1188 roku bez walki do Halicza.

Tymczasem Włodzimierz halicki, spokrewniony z Arpadami poprzez prababkę, uzyskał od Beli III pomoc zbrojną. W początkach 1189 r. armia węgierska wkroczyła w granice księstwa halickiego i Roman z nielicznym hufcem zmuszony był uciekać do Wołynia, a następnie do Polski pod skrzydła panującego tam wuja, księcia zwierzchniego Kazimierza Sprawiedliwego. Pomocy jednak tam nie otrzymał i udał się do teścia Ruryka II, ówczesnego księcia owruckiego, a późniejszego wielkiego księcia kijowskiego.

Poparcie Ruryka dla Romana było jednak zbyt słabe, stąd Roman po raz kolejny zwrócił się o pomoc do polskiego Kazimierza, który w 1190 roku wysłał na Ruś ekspedycję zbrojną pod dowództwem wojewody krakowskiego Mikołaja. Wyprawa ta zakończyła się nadzwyczaj pomyślnie, w efekcie czego Węgrzy zostali wygnani z grodów halickich. W Haliczu osadzono Włodzimierza, który panował tam spokojnie aż do swojej śmierci.

Książę wołyński Roman cały czas obserwował sytuację panującą w księstwie halickim, wyczekując okazji do jego zagarnięcia. Ten moment nadszedł w 1199 roku wraz ze śmiercią Włodzimierza. W tym czasie Roman był jednak skłócony z większością sąsiednich ruskich książąt. Rok wcześniej oddalił swoją małżonkę Przedsławę, córkę panującego wówczas w Kijowie Ruryka Rościsławicza. Z Olegowiczami zawarł sojusz z konieczności, choć z ich strony nie mógł liczyć na pomoc, gdyż byli oni w ciągłej wojnie ze wspólnym wrogiem, wielkim księciem kijowskim Rurykiem.

Do tego bojarzy haliccy, którzy już wcześniej dali znać o swojej sile, postanowili dyktować warunki pretendentom do tronu halickiego. Utworzyły się tam trzy frakcje: zwolennicy powołania władcy wołyńskiego Romana; stronnicy ówczesnego króla węgierskiego Emeryka lub jego młodszego brata Andrzeja, od 1205 króla węgierskiego; i frakcja sprzyjająca Rurykowi. Roman musiał działać szybko i uprzedzić wypadki.

Do zmagań o Halicz Roman przystąpił jeszcze w 1199 roku, korzystając – w świetle źródeł – z pomocy piastowskich wojów, dowodzonych przez wojewodę Mikołaja. W źródłach możemy znaleźć informację, iż w wyprawie halickiej brał udział również młodociany Leszek Biały, syn Kazimierza Sprawiedliwego. Z tych samych przekazów wynika, iż akcja zbrojna Piastów została uwieńczona sukcesem. W ich ręce wpadł bowiem Halicz, zaś na jego tronie osadzona Romana. W ten sposób zdołano uprzedzić wojska węgierskie, które były już w Karpatach.

Rok 1199 był dla Romana ostatecznym utwierdzeniem się na księstwie halickim, które przyłączono teraz do księstwa wołyńskiego. Panowanie w Haliczu rozpoczął od zniszczenia opozycji bojarskiej.

Wymyślał różne tortury, zakopywał żywcem, ćwiartował, obdzierał żywcem ze skóry, otwierał brzuchy i wyjmował wnętrzności, pozostawiając w mękach na śmierć, przy czym rozstrzeliwanie z łuku było śmiercią najłagodniejszą, a ci którzy zdążyli uciec do sąsiednich krajów – przeżyli.

Przy życiu pozostali również wierni i oddani Romanowi bojarzy haliccy, a kroniki ruskie nazywały księcia halickiego lwem, rysiem, krokodylem, orłem itp. Takie chwalebne określenia władcy dają wyobrażenie o zbudowaniu przez niego silnej władzy książęcej w księstwie halicko-włodzimierskim.

Książę Roman żył w wielkiej przyjaźni z cesarzem bizantyjskim Aleksym III Angelosem, wspierając go w walce z Połowcami. Wyrugował ich z Tracji i zlikwidował zagrożenie Konstantynopola.

Zbliżenie z Cesarstwem Bizantyjskim zaowocowało około 1200 roku powtórnym małżeństwem Romana z Anną, córką brata panującego cesarza, Izaaka II Angelosa.

Największym rywalem Romana halickiego pozostawał jego dawny teść Ruryk Rościsławicz, wielki książę kijowski. W 1201 roku Olegowicze czernichowscy porozumieli się z Rurykiem przeciw Romanowi. Przyczyn było kilka, a mianowicie, Olegowicze patrzyli zazdrosnym okiem na rosnącą potęgę księstwa Romana i chętnie przejęliby ziemię halicką. Z koli Ruryk obwiniał Romana, że wiele zła mu uczynił, jednak w źródłach próżno szukać informacji, o co właściwie chodziło w ich konflikcie.

Roman nie dał się zaskoczyć przeciwnikom i zanim ci wyruszyli w pole, wołyńskie i halickie sztandary Romana trzepotały już nad Dnieprem. Doszło do tego, iż kijowianie sami otworzyli bramy miasta Romanowi, jakby oczekiwali wyzwoliciela, zaś Ruryk z sojusznikami zawarł się w górnym zamku. Oblężony i pozostawiony w skrajnym położeniu poddał się i oddał gród w ręce Romana, a sam udał się do Owrucza.

Po kilku jednak latach Ruryk wystąpił przeciwko Romanowi, gromadząc potężne wojsko, wspierane przez pogańskich Połowców, z którymi podążył na Kijów. Po krótkim oblężeniu sprzymierzeni zdobyli gród (1204), a sojusznicy Ruryka zachowali się jak barbarzyńcy, okradając klasztory i kościoły, a w końcu podpalając miasto.

Jeszcze w tym samym 1204 roku Roman zawarł pokój z Rurykiem i wspólnie odbyli kampanię wojenną przeciw Połowcom. Wracając Roman zdradziecko napadł na Ruryka, kazał go pojmać z żoną i córką, postrzyc i osadzić w klasztorze. W ten sposób wołyński książę ponownie wszedł w posiadanie Kijowa. Panował od Dniepru i stepów połowieckich do Karpat i Dunaju.

Po opanowaniu Kijowa Roman poczuł się na tyle silny, że postanowił wystąpić zbrojnie przeciwko Leszkowi Białemu. Jakie były tego przyczyny, nie ustalono do dnia dzisiejszego. Wiadomo tylko tyle, iż Roman zaatakował swego dobroczyńcę, który niespełna 6 lat temu wprowadził go na tron halicki.

Wojnę z Leszkiem Białym Roman halicki rozpoczął w 1205 roku od oblężenia Lublina, które po pewnym czasie przerwał. Następnie przeprawił się przez Wisłę i poprzez ziemię sandomierską kierował się w stronę Krakowa, paląc wsie oraz mordując ludność.

Na działania Rusinów Leszek Biały odpowiedział błyskawicznie, zagradzając im drogę wraz ze swym młodszym bratem Konradem Mazowieckim pod Zawichostem. Doszło tutaj do krwawej bitwy, podczas której książę Roman poniósł śmierć. W jednym momencie rozpadło się z mozołem budowane jego władztwo, które aspirowało do zjednoczenia wszystkich ziem ruskich. Ostatecznie do tego nie doszło, zaś po śmierci Romana na Rusi halicko-włodzimierskiej nastał okres 40-letniej wojny domowej o panowanie na tych ziemiach.