Bez nich nie byłoby komputerów. Zabytkowe maszyny liczące na wystawie w Muzeum UJ. To niezwykły dar dla uczelni

Dziś, gdy skomplikowane operacje obliczeniowe wykonujemy na smartfonie trudno nam nawet wyobrazić sobie, jak długa droga prowadziła od znanych każdemu pierwszakowi liczydeł do takiego osiągniecia techniki. Tę drogę pozwala prześledzić wystawa w Muzeum UJ "Zrodzone z pasji", na której zgromadzono różnorakie maszyny liczące.

Pierwszy mechaniczny kalkulator, który wszedł do użytku, został zbudowany w 1642 roku przez Pascala dla jego ojca, urzędnika podatkowego. Pierwsze urządzenie przeznaczone było do dodawania, inne rachunki wymagały dodatkowych operacji zapisywania wyników. Przez kolejne lata myśliciel udoskonalał swój prototyp kalkulatora. Późniejsze konstrukcje umożliwiały również odejmowanie.

Kalkulator Curta - mały, mechaniczny kalkulator - stworzony przez Curta Herzstarka w 1948 roku, w czasie, gdy był więźniem obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie - określany jest jako "cud inżynierii". Niewielkich rozmiarów urządzenie wykonywało skomplikowane obliczenia. Dziś uznawany jest za "najmniejszy mechaniczny kalkulator świata" i jedno z najbardziej eleganckich dzieł inżynierii sprzed ery elektroniki.

Największą część kolekcji Waltera Szreka stanowią arytmometry typu Odhnera. Najcenniejszym obiektem jest przyrząd o numerze seryjnym 21, najstarszy zachowany „Odhner” na świecie. Na wystawie znalazły się modele maszyny mnożącej Słonimskiego, ale też znane wszystkim liczydła.

- Jest to wystawa nietypowa i w nietypowy sposób powstała. To nie tylko opowieść o maszynach. To opowieść o człowieku, który potrafił z codziennych przedmiotów wydobyć niezwykłość. Wystawa „Zrodzone z pasji” to zaproszenie do świata, w którym matematyka spotyka się z historią, a technika z emocją - mówi Joanna Ślaga z Muzeum UJ. - Ta historia ma dla nas ogromne znaczenie. Człowiek z niezwykłą pasją, niezwykłym umysłem podarował nam część swojego życia w postaci tych wspaniałych maszyn liczących.

Walter Szrek (1951–2024) to polski informatyk, kolekcjoner oraz twórca systemów loteryjnych stosowanych na całym świecie.

W czerwcu 2024 roku do Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego trafił bezcenny dar – kolekcja ponad 500 historycznych przyrządów matematycznych. Przekazane przez Irenę i Waltera Szreków zbiory to jedna z największych i najcenniejszych kolekcji tego typu na świecie.

Historia tej kolekcji zaczęła się niepozornie – od przypadkowego zakupu arytmometru marki Original Odhner na warszawskim Kole. Z czasem pasja Waltera Szreka przerodziła się w prawdziwe kolekcjonerskie zaangażowanie. Lata poszukiwań na pchlich targach, aukcjach i w zakamarkach internetu przyniosły imponujący zbiór, w którym dominują rzadkie i unikalne egzemplarze – prototypy, wersje patentowe, modele z niskimi numerami seryjnymi czy nieprodukowane nigdy warianty znanych marek.

- Kolekcja maszyn liczących była pasją Waltera prze ostatnie 25 lat. Chciał, żeby jego "maszynki" trafiły w dobre ręce, znalazły nowy dom. Zależało mu na tym, by te zbiory nie zostały rozproszone. Chciał, by mogła być oglądana i podziwiana, a także by mogła służyć celom edukacyjnym. To wszystko tu, w Collegium Maius, znalazła - mówiła Irena Szrek podczas uroczystego otwarcia wystawy w Muzeum UJ w piątek, 13 czerwca.

Maszyny liczące pokazywane na wystawie w Collegium Maius to pierwsza publiczna wystawa kolekcji Waltera Szreka.