Bitwa pod Kliszowem. Kluczowe starcie wojny północnej w Polsce
Niedaleko wsi Kliszów, w województwie świętokrzyskim, doszło 19 lipca 1702 roku do jednego z najważniejszych starć wojny północnej na ziemiach polskich. Karol XII prowadził swoją armię przeciwko znacznie liczniejszym siłom Augusta II, składającym się z wojsk saskich, polskich i rosyjskich posiłków. Mimo niekorzystnego stosunku sił szwedzki król zdołał rozbić koalicyjną armię w ciągu kilku godzin walk, demonstrując wyższość swoich metod dowodzenia i wyszkolenia żołnierzy.
Bitwa pod Kliszowem 1702
Sytuacja strategiczna przed bitwą
August II Mocny skoncentrował w okolicach Kliszowa armię złożoną z różnorodnych kontyngentów mających powstrzymać szwedzką ofensywę. Saskie regimenty stanowiły trzon sił koalicyjnych, wspierane przez polskie chorągwie jazdy i piechoty zaciężnej. Dodatkowo do armii dołączyły rosyjskie oddziały wysłane przez cara Piotra I w ramach sojuszu przeciwko Szwedom.
Król polski rozmieścił swoje wojska na wzgórzach dominujących nad okolicą, licząc na wykorzystanie przewagi terenowej. Pozycje obronne miały zmusić Szwedów do kosztownego ataku pod górę, podczas którego artyleria saska mogła zadać im znaczne straty. August II oczekiwał długotrwałej bitwy na wyniszczenie, w której liczebna przewaga jego armii miała zadecydować o wyniku.
Karol XII dotarł pod Kliszów po forsownym marszu z północy, dążąc do szybkiego rozstrzygnięcia konfliktu. Szwedzki monarcha zdawał sobie sprawę z niekorzystnego stosunku sił, lecz wierzył w wyższą jakość swoich żołnierzy i skuteczność swojej taktyki. Młody król postanowił uderzyć na nieprzygotowanego wroga zanim ten zdążył w pełni wykorzystać swoje przewagi.
Szwedzka armia składała się głównie z doświadczonych regimentów piechoty i kawalerii, które przeszły szlif bojowy w poprzednich kampaniach wojny północnej. Żołnierze Karola XII charakteryzowali się wysokim morale i zaufaniem do swojego dowódcy. Dyscyplina i wyszkolenie szwedzkich jednostek znacznie przewyższały standard wojsk koalicyjnych.
Przebieg starcia i taktyka szwedzka
Karol XII rozpoczął atak o świcie 19 lipca 1702 roku, wykorzystując poranne mgły do zamaskowania swoich manewrów. Szwedzki król podzielił armię na trzy kolumny uderzeniowe, które miały uderzyć na pozycje przeciwnika z różnych kierunków jednocześnie. Centrum szwedzkich sił stanowiła piechota wspierana przez artylerię polową.
Pierwsze starcie rozgorzało na prawym skrzydle, gdzie szwedzka kawaleria uderzyła na saskie regimenty jazdy. Szarża szwedzkich jeźdźców przełamała pierwszą linię obrony wroga i otworzyła drogę dla piechoty. Saskie oddziały nie wytrzymały naporu przeciwnika i rozpoczęły odwrót w kierunku głównych pozycji.
August II próbował ustabilizować sytuację poprzez wprowadzenie do walki rezerw oraz wykorzystanie przewagi artyleryjskiej. Saska artyleria ostrzeliwała szwedzkie kolumny, zadając im zauważalne straty. Jednak Karol XII nie pozwolił wrogowi na reorganizację i natychmiast wprowadził do boju centrum swojej armii.
Kluczowym momentem bitwy okazało się przełamanie głównej linii obrony przez szwedzką piechotę. Żołnierze Karola XII zaatakowali saskie pozycje bagnetami, przełamując opór przeciwnika. Polskie chorągwie jazdy próbowały kontratakować, lecz zostały odrzucone przez szwedzką kawalerię wspieraną przez piechotę.
Rozkład armii Augusta II i konsekwencje zwycięstwa
Armia Augusta II rozprzestrzeniła się w panicznej ucieczce po przełamaniu głównych pozycji obronnych. Saskie regimenty opuściły pole bitwy w nieładzie, porzucając artylerię i wozy taborowe.
Polskie oddziały również nie zdołały utrzymać spójności i wycofały się w kierunku wschodu. Rosyjskie posiłki próbowały jeszcze stawiać opór, lecz zostały szybko rozbite przez szwedzkie siły pościgowe.
Karol XII zdobył podczas bitwy całą saską artylerię liczącą kilkadziesiąt dział oraz ogromne ilości zaopatrzenia i amunicji. Straty koalicjantów wyniosły około 8 tysięcy zabitych, rannych i pojmanych, podczas gdy Szwedzi stracili jedynie około tysiąca żołnierzy. Dysproporcja strat pokazywała skalę szwedzkiego tryumfu.
Zwycięstwo pod Kliszowem otworzyło Karolowi XII drogę do dalszej ofensywy w głąb Polski. Szwedzki król mógł teraz swobodnie manewrować na terytorium Rzeczypospolitej, nie obawiając się większych sił przeciwnika. August II stracił możliwość powstrzymania szwedzkiej inwazji i musiał przenieść swoją strategię na wojnę podjazdową.
Bitwa miała również dalekosiężne konsekwencje polityczne, osłabiając pozycję Augusta II na tronie polskim. Klęska pod Kliszowem zachęciła szwedzkich sojuszników w Polsce do bardziej aktywnego występowania przeciwko saskiemu królowi. Karol XII zyskał natomiast reputację niezwyciężonego wodza, której nie stracił przez następne lata wojny północnej.
