Bydgoszcz: UKW z cennym darem. Archiwum niemieckiego naukowca

Cenne archiwum trafiło właśnie do Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie. A w rewanżu – bydgoski Uniwersytet Kazimierza Wielkiego otrzymał bogatą kolekcję literatury o renesansie i baroku.

Początek tej historii sięga 2018 roku, kiedy Elena Alexeeva – opiekunka wdowy po Weitzmannie – postanowiła przekazać do Berlina spuściznę po profesorze: książki, rękopisy, korespondencję, dokumenty i pamiątki osobiste. Adresatem miał być antykwariusz Volker Westphal. Niestety, błędnie zapisany adres sprawił, że paczki nigdy nie dotarły do celu.

- Zadzwonił do mnie kolega z informacją, że jego przyjaciel, pan Robert Tworek ma w garażu paczki, z którymi nie wie co zrobić i prawdopodobnie będzie musiał wywieźć je na wysypisko – relacjonuje wicemarszałek Zbigniew Ostrowski. – Ale ponieważ zawartość wydała mu się ciekawa, pomyślał, że podzieli się informacją z Urzędem Marszałkowskim. W ten sposób trafiła do mnie jedna otwarta paczka. Zawierała archiwalia dotyczące Bizancjum i książki z początku ubiegłego wieku. Przede wszystkim jednak moją uwagę zwróciło nazwisko, które się w nich przewijało. Po sprawdzeniu okazało się, że prof. Kurt Weitzmann był wybitnym, niemiecko-amerykańskim uczonym zajmującym się kulturą biznatyjską. Głośne były przede wszystkim jego historyczne opracowania dotyczące kasztoru na górze Synaj. Gdy prześledziłem jego życiorys, okazało się, że żona Weitzmanna była Żydówką i z tego powodu uciekł z żoną do Stanów Zjednoczonych. Nie miałem wątpliwości, że dokumenty, które trafiły do Bydgoszczy są naprawdę godne ocalenia.

Urząd Marszałkowski w Toruniu szybko skontaktował się z władzami lokalnymi w Princeton oraz bezpośrednio z Volkerem Westphalem i prof. Stefanem Trinksem z Uniwersytetu Humboldtów. Po kilku miesiącach ustaleń potwierdzono, że to właśnie Trinks ma być ostatecznym odbiorcą zbioru.

Do spotkania profesora Trinksa z przedstawicielami województwa i Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego – w tym rektorem prof. Bernardem Mendlikiem – doszło 3 lipca 2025 roku. Delegacja z Bydgoszczy oficjalnie przekazała archiwum oraz odebrała dar dla bydgoskiej uczelni.

W podziękowaniu za przekazanie zbioru, Uniwersytet Humboldtów (jedna z najwyżej notowanych uczelni w Europie) zaoferował polskiej stronie około 500 tomów specjalistycznej literatury poświęconej włoskiemu renesansowi i barokowi. Jak podkreślił prof. Trinks, to nie tylko podręczniki akademickie, ale również dzieła najwybitniejszych badaczy ostatnich dekad.

W zbiorze znalazły się m.in. kompletne publikacje prof. Horsta Bredekampa o Botticellim, Donatellu, Caravaggiu i Michale Aniele, książki Nicole Hegener o rywalu Michała Anioła – Baccio Bandinellim, a także monografie Johna Shearmana, Alexandra Nagela, Stefana Kummera czy Rudolfa Preimesbergera.

Urodzony w 1904 roku w Niemczech, Weitzmann był jednym z najważniejszych bizantynistów XX wieku. Studiował u największych mistrzów – od Schlossera i Goldschmidta, po Noacka i Harnacka. W 1935 roku, z powodów politycznych, opuścił Niemcy i osiedlił się w Princeton, gdzie został członkiem Institute for Advanced Study. Przez dekady prowadził badania nad średniowiecznym malarstwem książkowym, bizantyjskimi iluminacjami i ikonami.

Podczas swojej pierwszej wizyty zbadał i sfotografował 2000 rękopisów z klasztoru na Synaju. Jego prace dotyczące tego skarbu kultury do dziś są fundamentem współczesnych badań nad sztuką chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu.

Kurt Weitzmann zmarł w 1993 roku.