Historia generała, który bronił Brześcia i zginął w Katyniu

Szlacheckie korzenie

Konstanty Plisowski urodził się 8 czerwca 1890 roku w Nowosiółce w rodzinie szlacheckiej herbu Odrowąż. Był trzynastym dzieckiem Karola i Marii Ambrożyny z Hołubów. Wychowywał się w atmosferze patriotyzmu i tradycji wojskowych, co miało ogromny wpływ na jego dalszą drogę życiową. Ukończył Korpus Kadetów w Odessie, gdzie zdobył solidne wykształcenie wojskowe i ugruntował swoje zainteresowanie służbą w armii.

Już jako młody człowiek wykazywał się odwagą i zdolnościami przywódczymi. W 1911 roku rozpoczął służbę w Armii Imperium Rosyjskiego, gdzie szybko awansował i dowodził szwadronem huzarów na froncie austriackim podczas I wojny światowej. Jego doświadczenie zdobyte w carskiej armii okazało się bezcenne w późniejszych latach, gdy Polska odzyskała niepodległość.

Po rewolucji rosyjskiej Plisowski aktywnie włączył się w działania polskich formacji wojskowych na terenie Rosji. W 1918 roku dowodził szwadronem złożonym z Polaków w 12 Dywizji Kawalerii, z którym odbył legendarny, 1400-kilometrowy marsz z Odessy do Twierdzy Bobrujsk. Następnie objął dowództwo 4 szwadronu 3 pułku ułanów, a po rozformowaniu tej jednostki udał się na Kubań, gdzie stanął na czele dywizjonu 1 Dywizji Jazdy przy 4 Dywizji Strzelców Polskich.

W styczniu 1919 roku w Odessie objął dowództwo pułku ułanów 1 Dywizji Jazdy. Oddział ten, liczący blisko 100 oficerów i ponad 500 żołnierzy, walczył u boku wojsk francuskich, greckich i "białych" rosyjskich przeciwko bolszewikom. Po wycofaniu się sojuszników do Rumunii, Plisowski poprowadził swój pułk przez Dniestr do Besarabii, a następnie do Polski, gdzie rozpoczął nowy rozdział w służbie niepodległej ojczyźnie.

Szarża pod Jazłowcem i mit polskiej kawalerii

Największą sławę przyniosły Plisowskiemu wydarzenia z lipca 1919 roku. Jako dowódca pułku ułanów poprowadził żołnierzy do zwycięskiej szarży pod Jazłowcem, która na trwałe zapisała się w historii oręża polskiego. Błyskotliwe zwycięstwo nad przeważającymi siłami ukraińskimi stało się symbolem odwagi i skuteczności polskiej kawalerii. Wkrótce jego oddział przemianowano na 14 Pułk Ułanów Jazłowieckich, a sam Plisowski został awansowany na pułkownika.

Po sukcesie pod Jazłowcem pułk pod dowództwem Plisowskiego walczył na Wołyniu przeciwko bolszewikom. Uczestniczył w wyprawie kijowskiej i słynnej bitwie pod Komarowem – największym starciu kawalerii w wojnie polsko-bolszewickiej. Za swoje zasługi został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.

Kariera w II Rzeczypospolitej

W okresie międzywojennym Plisowski pełnił szereg odpowiedzialnych funkcji dowódczych i sztabowych. Był nie tylko dowódcą brygad kawalerii, ale także wykładowcą i teoretykiem wojskowości.

W 1929 roku prezydent Ignacy Mościcki mianował go generałem brygady. Plisowski cieszył się ogromnym szacunkiem wśród podwładnych i przełożonych, uchodził za jednego z najwybitniejszych oficerów polskiej kawalerii.

31 grudnia 1930 roku, po latach intensywnej służby, został przeniesiony w stan spoczynku. Jednak jego doświadczenie i autorytet sprawiły, że w obliczu zagrożenia wojennego w 1939 roku ponownie powołano go do czynnej służby.

Obrona twierdzy brzeskiej i kampania wrześniowa

W kampanii wrześniowej 1939 roku Plisowski dowodził obroną twierdzy brzeskiej. Mimo przewagi wroga, przez kilka dni skutecznie odpierał ataki niemieckiego XIX Korpusu Pancernego generała Guderiana. Po utracie znacznej części załogi i braku możliwości dalszej obrony, wydał rozkaz opuszczenia twierdzy i dołączył do zgrupowania generała Franciszka Kleeberga.

Następnie objął stanowisko zastępcy dowódcy Grupy Operacyjnej Kawalerii generała Władysława Andersa, a od 24 września 1939 roku był ostatnim dowódcą Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Jego jednostka walczyła zarówno z Niemcami, jak i z nacierającymi Sowietami.

Niewola i śmierć w Katyniu

28 września 1939 roku Plisowski dostał się do niewoli sowieckiej. Trafił do obozu w Starobielsku, gdzie przetrzymywano wielu polskich oficerów. Wiosną 1940 roku został zamordowany przez NKWD w Charkowie w ramach zbrodni katyńskiej. Jego ciało spoczęło w masowym grobie w Piatichatkach, gdzie dziś znajduje się Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu.

Generał Plisowski nie założył własnej rodziny, ale jego młodszy brat Kazimierz również był oficerem Wojska Polskiego. Symboliczny grób Konstantego Plisowskiego znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Postać generała Plisowskiego jest do dziś żywa w polskiej pamięci historycznej. Jego nazwisko widnieje na tablicy pamiątkowej ku czci 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich w Londynie. W 1996 roku 6 Brygada Kawalerii Pancernej otrzymała jego imię, a w 2007 roku prezydent Lech Kaczyński pośmiertnie awansował go do stopnia generała dywizji.

Wybrana bibliografia:

·       Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, Warszawa 1991.

·       Stawecki P., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.

·       Wrzosek M., Plisowski (Odrowąż-Plisowski) Konstanty, [w:] Polski Słownik Biograficzny 26 (1981).