Legendarny system wychowania. Z chłopców robiono maszynki do zabijania

Agoge, wprowadzona według tradycji przez Likurga już w VII wieku p.n.e., była obowiązkowa dla każdego chłopca urodzonego w rodzinie obywatelskiej. W wieku siedmiu lat dziecko żegnało się z matką i trafiało do wspólnoty rówieśników, gdzie od razu zaczynała się surowa edukacja.

Chłopcy byli dzieleni na tzw. "stada" i poddawani nadzorowi starszych młodzieńców oraz dorosłych instruktorów. Od tej chwili dom rodzinny przestawał istnieć – liczyła się tylko Sparta i lojalność wobec państwa.

Wychowanie miało charakter państwowy i wykluczało dzieci spoza klasy obywatelskiej. Synowie helotów i periojkowie nie mieli dostępu do agoge, a pierworodni synowie rodzin królewskich byli zwolnieni z obowiązku.

Życie młodego Spartiaty było niezwykle surowe. Chłopcy chodzili boso przez cały rok, dostawali tylko jeden płaszcz na wszystkie pory roku i spali na posłaniach z trzciny, które sami musieli zebrać. Ich dieta była celowo ograniczana – głód miał uczyć zaradności i sprytu.

Uczono ich kraść jedzenie, ale jeśli zostali złapani, karano ich nie za samą kradzież, lecz za brak ostrożności. Był to sposób na rozwijanie przebiegłości i umiejętności przetrwania.

Codzienność wypełniały ćwiczenia fizyczne, biegi, zapasy, rzuty oszczepem i dyskiem, a także taniec z bronią. Równie ważna była edukacja muzyczna i nauka pieśni wojennych – śpiew i taniec miały zacieśniać więzi grupowe i przygotowywać do rytmicznego marszu w falandze.

System agoge był podzielony na trzy główne etapy. Od 7 do 14 roku życia (paides) skupiano się na posłuszeństwie, odporności i podstawach edukacji. Chłopcy uczyli się czytać, pisać, liczyć, ale nacisk kładziono na ćwiczenia fizyczne i współzawodnictwo.

W wieku 15–19 lat (paidiskoi) trening stawał się bardziej militarny – pojawiały się ćwiczenia z bronią, polowania, symulowane walki i udział w tajnej policji krypteja, której zadaniem było zastraszanie helotów.

Ostatni etap (hebontes) trwał do 30 roku życia. Młodzi mężczyźni, już jako pełnoprawni żołnierze, nadal mieszkali w koszarach i uczestniczyli w codziennych ćwiczeniach oraz wspólnych ucztach (syssitia).

Dopiero po ukończeniu trzydziestki mogli zamieszkać z rodziną i uzyskać pełnię praw obywatelskich. W praktyce jednak przez całe życie pozostawali żołnierzami, a trening i dyscyplina towarzyszyły im do późnej starości.

Agoge nie ograniczała się do szkolenia fizycznego – równie ważne było kształtowanie charakteru. Chłopców uczono lakoniczności, czyli zwięzłości wypowiedzi, odwagi i pogardy dla luksusu.

Często poddawano ich próbom, które miały sprawdzić ich odporność psychiczną i zdolność do pracy w grupie. Wspólne życie w "stadach" miało zbudować niezłomne więzi, które później przekładały się na skuteczność w boju.

Ważnym elementem była także edukacja moralna i retoryczna – uczono zasad etosu wojownika, szacunku dla starszych, a także umiejętności dowodzenia. W relacjach między starszymi i młodszymi pojawiały się bliskie więzi mentorskie, często interpretowane przez starożytnych jako pederastyczne, choć ich dokładny charakter jest przedmiotem dyskusji historyków.