Malbork: 80-lecie Hufca ZHP. Uroczysta zbiórka i konferencja jubileuszowa

Na fali odwilży października 1956 roku doszło do ogólnokrajowej dyskusji na temat potrzeby odrodzenia harcerstwa. Ścierały się ze sobą w ostrej polemice poglądy "nowej władzy", dotychczasowych działaczy Organizacji Harcerskiej i Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej oraz "starej kadry" instruktorskiej o kształt harcerstwa. W dniach 8-10 grudnia 1956 roku odbyło się spotkanie tych trzech koncepcji programowych w Łodzi, gdzie w wyniku dramatycznych dyskusji doszło do reaktywowania Związku Harcerstwa Polskiego w jego przedwojennej formie, tradycji i symbolice, z uznaniem przewodniej linii partii. W spotkaniu łódzkim, które zostało uznane za I Zjazd ZHP w PRL, brali udział z Malborka harcmistrz Ryszard Bilski z OHPL oraz hm. Jan Krzemiński ze "starego harcerstwa".

Również w Malborku toczyły się żywe dyskusje, ale w o wiele spokojniejszej atmosferze, które zaowocowały odnową harcerstwa w mieście. Na przełomie stycznia i lutego 1957 r. wybrano pierwszą Komendę Hufca w składzie: komendant hm. Leszek Witkiewicz (drużynowy z lat 1945-50), zastępcy - podharcmistrzyni Stanisława Stankiewicz-Kłopotowska (komendantka z l. 1945-50) i hm. Ryszard Bilski oraz hm. Jerzy Litwiński, hm. Ryszard Mejer, hm. Edwin Górka, Zbigniew Lemanowski, Honorata Kucińska i Barbara Łazuka - obie z OHPL

Leszek Witkiewicz odegrał z uwagi na swój autorytet podobną rolę, jak hm. Aleksander Kamiński na Zjeździe Łódzkim. Był jedyną osobą, która mogła być zaakceptowaną przez "starą" i "nową" kadrę, jak również przez ówczesne władze w Malborku. Odrodzone harcerstwo malborskie weszło w okres systematycznego rozwoju, poszerzając swoją działalność o coraz to nowe formy pracy: drużyny zuchowe, specjalnościowe i wiejskie. Harcerstwo stało się wiodącą, już koedukacyjną organizacją dzieci i młodzieży w powiecie. 1 maja 1957 roku odbyło się pierwsze Przyrzeczenie Harcerskie, a w lipcu tego roku zorganizowano pierwszy obóz harcerski w Tleniu, na którym wzięli harcerski ślub, pierwszy po reaktywacji, Jadwiga Chmielewska i Edmund Witkowski.

Z roku na rok w pracy hufca, prócz rozwijających działalność drużyn harcerek i harcerzy, dynamicznie rozwijały się dwa ruchy programowe: żeglarstwo i "Nieprzetarty Szlak", które z czasem zyskały wiodącą rolę w tych formach działania na szczeblu centralnym ZHP.

W roku 1957 powstała 13 Wodna Drużyna Harcerska im. gen. Mariusza Zaruskiego, której założycielem był dh R. Żbikowski, a następnie przez lata prowadził hm. Edwin Górka, harcerz lat 1945-50. Drużyna stała się kuźnią kadr żeglarskich hufca, przekształcając się w szczep drużyn wodnych. Drugą drużyną wodną była 19 WDH im. Ottona Weilanda, współtwórcy Polskiego Związku Żeglarskiego, działająca w latach 1964-1990 w szczepie harcerskim "Nieprzetartego Szlaku" przy Zakładzie Wychowawczym. Drużyna wypłynęła na "szerokie wody" rejsem zatokowym na "Zawiszy Czarnym" w 1973 r. Największe osiągnięcia z malborskich drużyn wodnych uzyskała 1 ŻDH im. Krzysztofa Arciszewskiego, założona w 1964 roku przy szczepie ZHP w I LO, a kultywująca tradycje drużyny o tej samej nazwie z lat 1945-50. Drużynowym przez 35 lat był harcmistrz Zdzisław Nowak, zasłużony dla malborskiego żeglarstwa, czołowy działacz wojewódzki PZŻ w Elblągu i członek władz naczelnych Ligi Morskiej i Rzecznej. W okresie swojej działalności wychował 15 przyszłych kapitanów żeglugi wielkiej i jachtowej.

Prócz specjalności wodnej, do uprawiania której malborscy harcerze posiadali doskonałe warunki nawigacyjne na Nogacie, funkcjonowały inne drużyny, np. 1 Lotnicza Drużyna Harcerzy działająca przy LO w Malborku, realizująca z pasją tradycje drużyny z l. 1945-49. Drużynowym był przez lata hm. Jerzy Litwiński; drużyny "czerwonych beretów", strażackie i obronne, działające przy szczepach w ZSZ i TM oraz "Nieprzetartego Szlaku", biorące z sukcesami udział w Manewrach Techniczno-Obronnych ZHP. Przez wiele lat funkcjonowały w hufcu drużyny o specjalności artystycznej przy SP 2 i przy Młodzieżowym Domu Kultury Ratusz, które z powodzeniem brały udział w Festiwalu Harcerskim w Kielcach i innych konkursach w kraju.

CZYTAJ TEŻ: 75-lecie harcerstwa na ziemi malborskiej

Oczywiście głównym celem była praca "czysto harcerska", zdobywanie sprawności i stopni harcerskich oraz praca programowa wynikająca z idei harcerstwa i programu związku. Podsumowaniem tej całorocznej działalności były obozy harcerskie, do których udziału drużyny przygotowywały się przez cały rok. W pierwszym dziesięcioleciu obozy były organizowane w różnych przepięknych okolicach Pomorza, by pod koniec lat 60. osiąść w lasach koło Lipusza. Baza obozowa powstała dzięki pomocy władz Malborka i malborskich zakładów pracy, by dzieci pracowników, harcerze korzystali z uroków lata. Należy podkreślić duży wkład pracy społecznej wniesiony przez instruktorów hufca, którzy pod kierownictwem dh. hm. Edwina Górki, inicjatora i koordynatora prac, poświęcili wiele godzin przy budowie. Budowa bazy była jednym z najważniejszych osiągnięć w 80-letniej historii naszego hufca.

W latach 1975-1991 w wyniku zmian administracyjnych, powołania nowych województw, hufiec przeszedł do nowo utworzonej Elbląskiej Chorągwi ZHP. Nie zmieniło to jego aktywności, a stworzyło nowe bodźce do dalszego rozwoju. Lata 1975-1985 uważane są przez wielu obserwatorów życia harcerskiego Malborka za okres "złotego wieku". Według spisu harcerskiego, w 1979 roku hufiec liczył ponad 3 tysiące członków. Było to nasze apogeum.

W roku 1991 hufiec w wyniku kolejnych zmian administracyjnych w kraju wrócił do Gdańskiej Chorągwi ZHP. Mimo stopniowego zmniejszania się stanu ilościowego związanego ze zmianami społeczno-politycznymi w kraju działalność była w dalszym ciągu prężna.

19 lutego 1998 roku miało miejsce wydarzenie, które na długie lata zaważyło na dalszych losach malborskiego hufca. W dniu tym powołano do życia Harcerski Krąg Seniorów, który przyjął łacińską nazwę "Semper Paratus" ("Zawsze Gotów") - do służby innym. Skupiał on grono koedukacyjne byłych instruktorów i harcerzy doświadczonych, ale i zasłużonych dla hufca i harcerstwa, znanych osobistości malborskiego życia społecznego.

Jednym z pierwszych poczynań kręgu było wystawienie 1 października 2000 roku obelisków pamięci harcerskiej na Cmentarzu Komunalnym w Malborku, upamiętniających pierwszego komendanta hufca męskiego dh. Konstantego Koleśnika oraz harcerek i harcerzy, którzy odeszli na "Wieczną Wartę". A zwieńczenie działalności HKS było odsłonięcie obelisku pamięci ZHP na Skwerze ZHP, co nastąpiło 19 września 2020 roku w ramach obchodów 75-lecia Hufca ZHP im. Bohaterów Lotnictwa Polskiego w Malborku. Wcześniej krąg zainicjował nadanie hufcowi tytułu "Zasłużony dla Miasta Malborka" oraz nadania imienia wspomnianemu skwerowi - to z kolei przy okazji 100-lecia harcerstwa w Polsce.

Ważnym wydarzeniem natury organizacyjnej w hufcu był powrót do jego struktury jednostek harcerskich ze Starego Pola (od 9 listopada 2012 r.) i Sztumu (od 20 września 2017 r. ), które już w przeszłości należały do naszego hufca, jak i drużyn z rejonu Susza. W wyniku tych zmian organizacyjnych Hufiec ZHP Malbork obejmuje swoim zasięgiem teren powiatu malborskiego, część powiatu sztumskiego i część powiatu suskiego. Jest to duże wyzwanie organizacyjne.

Ta tylko niewielka część wybranych i przedstawionych w artykule faktów z 80-lecia Hufca ZHP w Malborku nie byłaby możliwa bez ogromnego zaangażowania w działalność ogromnej rzeszy instruktorów harcerskich, którzy swoim zapałem potrafili zachęcić tysiące zuchów i harcerzy do wspólnego działania, realizacji harcerskiego programu i wspólnego przeżywania harcerskiej przygody, tak w ciągu roku harcerskiego, jak i pobytu na obozach. Dużą rolę w realizacji harcerskich działań odgrywali młodzieżowi instruktorzy jako liderzy grup harcerskich. Niezaprzeczalnym jest fakt dużego wpływu liderów hufca, komendantów i członków komend na działalność malborskiego harcerstwa, które dzięki poparciu władz regionu i lokalnego środowiska w sumie złożyły się na kształt działalności malborskiego hufca, który funkcjonował w środowisku i dla środowiska.

Z ogromnej, tysięcznej rzeszy instruktorów trudno wymienić wszystkich, którzy tworzyli historię Hufca ZHP w Malborku. Symbolicznym wyrazem uznania ich wszystkich są obeliski harcerskiej pamięci na malborskim cmentarzu i obelisk na Skwerze ZHP. Jednak dla całości obrazu należy wymienić z nazwiska i imienia tych, którzy pozostawili po sobie niezatarty ślad.

Komendanci i liderzy lat 1945-1950: Stanisława Stankiewicz-Kłopotowska, Konstanty Koleśnik, Władysław Goc, Kazimierz Równy (późniejszy profesor polskich i zagranicznych uczelni wyższych) oraz Józef Rekowski, Jerzy Godlewski, phm. Stefan Przewalski, Wiesław Bujnowski.

Liderzy z lat 1957-1960 i późniejszych: hm. Leszek Witkiewicz, hm. Jan Krzemiński, hm. Ryszard Bilski, hm. Edwin Górka, hm. Jerzy Litwiński, hm. Edmund Witkowski, hm. Józef Śliwiński, hm. Ryszard Mejer, hm. Kazimierz Masalski, hm. Zbigniew Gabryszak, hm. Edmund Soboczyński, hm. Danuta Ostrowska, hm. Wojciech Orszykowski, hm. Stanisława Wojciechowska-Soja, hm. Maria Manowska, hm. Zbigniew Manowski, hm. Magdalena Roman, hm. Lidia Krużycka, hm. Bogdan Śliwiński, hm. Ryszard Siekierski, hm. Zdzislaw Nowak, hm. Andrzej Lenart, hm. Marek Radziszewski, hm. Jacek Rejniak, phm. Danuta Witkiewicz, phm. Maurycy Bączkowski, pwd. Halina Adamowicz-Papaj, dh harcerz orli Stefan Wilk. Oczywiście, wykaz ten nie zamyka długiej listy instruktorów, ograniczonej tylko moją pamięcią.

Jednak spośród wymienionych powyżej listy nazwisk wspaniałych instruktorów harcerskich, pozostających w mojej wdzięcznej pamięci za Ich służbę harcerską, chciałbym podkreślić dwa nazwiska, które szczególnie zapamiętałem nie tylko ze względu na zasługi, ale też gawędy, które wygłaszali przy okazji ważnych wydarzeń harcerskich w naszym hufcu, a są nimi komendanci: druhna podharcmistrzyni Stanisława Kłopotowska i druh hm. Leszek Witkiewicz.

Dh hm. Jerzy Ruszkowski