Małżeńskie pojedynki. Tak walczono o prawdę

Pojedynki sądowe były w średniowiecznej Europie uznawane za sposób rozstrzygania sporów, gdy brakowało świadków lub dowodów. Wierzono, że Bóg nie dopuści do zwycięstwa kłamcy.

Instytucja ta była obecna w prawie germańskim od VI wieku, a w Niemczech przetrwała do późnego średniowiecza. Pojedynki między mężem a żoną były rzadkie, ale możliwe, szczególnie w regionach południowych i w Bawarii. Najstarszy znany przypadek pochodzi z 1228 roku z Berna, gdzie kobieta pokonała męża w walce i została uznana za zwyciężczynię.

Zasady pojedynków były opisane w kodeksach miejskich oraz w podręcznikach szermierczych, takich jak słynny "Fechtbuch" Hansa Talhoffera z 1467 roku. Pojedynki te były zarezerwowane dla sytuacji, gdy małżonkowie nie mogli dojść do porozumienia, a sąd uznawał, że tylko boska interwencja może rozstrzygnąć spór.

Aby wyrównać szanse między silniejszym fizycznie mężczyzną a kobietą, wprowadzano szczególne reguły. Mąż musiał stać w wykopanej w ziemi dziurze o głębokości mniej więcej 90 cm (do pasa), często z jedną ręką przywiązana do boku. Nie mógł opuszczać dołu ani dotykać jego krawędzi – jeśli to zrobił, tracił broń. Jego uzbrojeniem był krótki kij lub pałka, czasami trzy pałki o długości odpowiadającej broni żony.

Żona mogła swobodnie poruszać się wokół dołu. Jej bronią był worek lub rękaw zawiązany na końcu, w którym znajdowały się kamienie o wadze od 1,5 do 4 kg każdy. W niektórych wersjach miała do dyspozycji trzy takie "maczugi" z kamieniami. Strój kobiety to często jednoczęściowy kombinezon, wiązany w kroku, by uniemożliwić złapanie za suknię.

Zwycięstwo można było osiągnąć przez obezwładnienie przeciwnika, zadanie poważnych obrażeń lub "wyciągnięcie" go z dołu. W niektórych przypadkach kobieta mogła wygrać, dusząc męża, a mąż – wciągając żonę do dołu. Przegrany ponosił surową karę: mężczyzna tracił głowę, a kobieta była grzebana żywcem lub traciła rękę, zależnie od regionu i epoki.

Historycy podkreślają, że pojedynki małżeńskie nie były codziennością, lecz raczej ostatecznością – większość sporów rozstrzygano w sądach kościelnych lub przez separację. Jednak obecność tych opisów w źródłach i kilka udokumentowanych przypadków wskazują, że takie walki rzeczywiście się zdarzały.

Pojedynki małżeńskie były wyrazem przekonania, że sprawiedliwość można wywalczyć siłą, a Bóg wskaże zwycięzcę. Dla kobiet była to często jedyna szansa na obronę własnych praw, zwłaszcza gdy nie mogły liczyć na wsparcie rodziny czy sądu. System próbował zrównoważyć przewagę mężczyzny, ale w praktyce większość pojedynków wygrywali mężowie, choć znane są przypadki zwycięstw żon.

Warto podkreślić, że pojedynki te były legalne tylko w określonych regionach i okresach. Wraz z rozwojem prawa i upadkiem sądów Bożych, praktyka ta została zakazana. Ostatnie udokumentowane pojedynki małżeńskie miały miejsce na przełomie XV i XVI wieku, a potem zniknęły z kodeksów.