Matka Stalina. Kim była kobieta, która wychowała dyktatora?

Ekaterine Geladze: małżeństwo i macierzyństwo

Ekaterine "Keke" Geladze urodziła się 5 lutego 1858 roku w niewielkiej wiosce Gambareuli w Gruzji w rodzinie ubogiego chłopa. Nie miała łatwego startu w życiu. Jej ojciec zmarł, gdy była jeszcze dzieckiem, a matka, niezdolna do samodzielnego utrzymania rodziny, oddała ją pod opiekę krewnego.

Młodziutka Ekaterine wyszła za mąż za Besariona "Beso" Dżugaszwilego, miejscowego szewca. Wydawało się, że życie zaczyna się dla niej układać. Mąż miał zawód, który mógł zapewnić rodzinie stabilność finansową.

Ale szczęście nie trwało długo. Beso popadł w alkoholizm i szybko stał się brutalny wobec żony i syna. Często wracał do domu pijany, wdawał się w bójki i wydawał zarobione pieniądze na alkohol. Wkrótce jego zakład szewski podupadł, a rodzina znalazła się na skraju nędzy.

Ekaterine urodziła trzech synów, ale dwóch z nich zmarło w niemowlęctwie. Ocalał tylko najmłodszy – Iosif. To właśnie w nim Keke pokładała całą swoją nadzieję. Marzyła, że zostanie duchownym, kimś szanowanym i dobrym.

Wszystko dla Stalina

Gdy Besarion w końcu porzucił rodzinę, Ekaterine musiała radzić sobie sama. Pracowała jako szwaczka i służąca, aby zapewnić synowi edukację. Była kobietą twardą i upartą. To właśnie dzięki jej staraniom mały Iosif trafił do szkoły parafialnej, a potem do prestiżowego seminarium duchownego w Tbilisi.

"Byłam gotowa pracować jak wół, żeby go wykształcić" – miała powiedzieć później. I rzeczywiście, była znana z tego, że harowała bez wytchnienia. Ale miała też żelazną rękę – jeśli Iosif sprawiał kłopoty, kara była surowa. Biła go pasem, a nawet kijem, gdy uznała to za stosowne. Niektórzy historycy sugerują, że to właśnie surowa dyscyplina w dzieciństwie mogła wpłynąć na jego późniejszą osobowość.

Jednak chłopiec nie spełnił jej marzeń. W seminarium wciągnęła go literatura rewolucyjna. W konsekwencji nigdy nie został duchownym…

Matka i syn

Gdy Stalin doszedł do władzy, nie zapomniał o matce, ale nie darzył jej szczególnym uczuciem. Zapewnił jej wygodne życie w Tbilisi, ale widywali się rzadko. On rządził krajem żelazną ręką, ona mieszkała w pałacu otoczona opieką, lecz niemal całkowicie odizolowana. Ich rozmowy były krótkie i chłodne.

Podobno podczas jednej z wizyt Stalin zapytał ją: "Dlaczego mnie biłaś?". Odpowiedź była prosta i brutalna: "Bo inaczej byś się nie nauczył".

Jednym z najsłynniejszych dialogów, jaki między nimi miał się odbyć, była wymiana zdań, gdy Stalin spytał matkę, czy wie, kim jest. "Pamiętasz cara?" – powiedział. "Można powiedzieć, że ja jestem jak car". Na to matka miała odpowiedzieć: "Byłoby lepiej, gdybyś został księdzem".

Keke nigdy nie zaakceptowała rewolucyjnej ścieżki swojego syna. Nawet gdy był u szczytu władzy, wciąż miała nadzieję, że się zmieni. Uważała że zszedł na złą drogę i często okazywała swoje rozczarowanie jego postępowaniem.

Stalin spotkał się po raz ostatni z matką w 1935 roku. Tradycyjnie nie spędził z nią dużo czasu. Podczas rozmowy z ironicznym uśmiechem miał powiedzieć: "Nie jestem już tym chłopcem, którego biłaś".

Śmierć Ekaterine Geladze

W ostatnich latach życia Keke była coraz bardziej osamotniona. Cierpiała na liczne choroby wieku starczego, a jej stan pogarszał się z miesiąca na miesiąc. Zmarła w 1937 roku.

Istnieją różne wersje dotyczące jej śmierci. Niektórzy historycy twierdzą, że była po prostu wynikiem podeszłego wieku i naturalnego osłabienia organizmu. Inni sugerują, że mogła umrzeć w wyniku zaniedbania.

Została pochowana w Panteonie na górze Mtacminda w Tbilisi. Jej syn nie odwiedził jej grobu. Według niektórych świadków, kiedy otrzymał wiadomość o jej śmierci, miał jedynie westchnąć i wrócić do swoich obowiązków, jakby nic się nie stało. Stalin nie pozwolił, by matczyna śmierć zakłóciła jego codzienność.

Jaką rolę odegrała w historii?

Czy Ekaterine Geladze ponosi odpowiedzialność za to, kim stał się Stalin? Czy surowe wychowanie, kary cielesne i bezgraniczna ambicja matki mogły ukształtować w nim przyszłego tyrana? A może to jego własne decyzje, jego ideologia i bezwzględność sprawiły, że stał się tym, kim się stał?

Keke chciała dla syna dobra. Pragnęła, by został księdzem, by miał godne życie. Ale los i charakter młodego Stalina poprowadziły go w zupełnie innym kierunku.

Wybór literatury:

·       Khlevniuk O., Stalin. Nowa biografia, Znak Horyzont, Kraków 2016.

·       Montefiore S. S., Młode lata despoty. Zanim powstał dwór Czerwonego Cara, Warszawa 2008.