Najlepsze lekarki świata. Od czarownic do noblistek
Przez wieki kobiety leczyły ziołami, dotykiem i doświadczeniem. Były szanowanymi znachorkami, położnymi, a czasem – oskarżanymi o czary. Gdy medycyna stała się domeną mężczyzn, kobiety zostały wykluczone z oficjalnej nauki. Jednak nie poddały się – wróciły jako lekarki, naukowczynie i pionierki przełomowych odkryć.
Ilustracja poglądowa
Ziołolecznictwo i magia – początki kobiecego leczenia
Od najdawniejszych czasów kobiety były strażniczkami wiedzy medycznej. Już w starożytnym Egipcie, trzy tysiące lat przed naszą erą, kobiety takie jak Merit-Ptah pełniły funkcje lekarek i położnych na dworach faraonów. Merit-Ptah, uznawana za jedną z pierwszych znanych lekarek w historii, została uwieczniona w grobowcu w Sakkarze. Jednak nie była wyjątkiem – kobiety od zawsze zajmowały się ziołolecznictwem, przyjmowaniem porodów i opieką nad chorymi.
W starożytnej Grecji i Rzymie kobiety nie tylko stosowały zioła, ale także tworzyły lecznicze mikstury, które sprzedawano w aptekach zwanych apotheke. Wykorzystywały takie rośliny jak bylica, mięta, szałwia czy tymianek.
Z czasem, zwłaszcza w średniowiecznej Europie, ich wiedza była przekazywana z pokolenia na pokolenie w formie tradycji ludowej. Kobiety-lekarki, znachorki i akuszerki leczyły nie tylko naparami i maściami, ale również poprzez magiczne rytuały, okadzanie i zaklęcia. To właśnie ta praktyka sprawiła, że w okresach niepokojów społecznych zaczęto je podejrzewać o czary i prześladować jako czarownice.
Wykluczenie z nauki – narodziny uniwersytetów
Przełom nastąpił w XI wieku, gdy w Europie zaczęły powstawać pierwsze uniwersytety. Niestety, w większości przypadków kobiety zostały z nich wykluczone. Wyjątek stanowił Uniwersytet w Bolonii, który od swojego powstania w 1088 roku dopuszczał kobiety do wykładów. Szczególnie we Włoszech podejście do edukacji kobiet było bardziej liberalne niż w innych krajach.
Przykładem jest Trotula di Ruggiero, która w XI wieku wykładała w Szkole Medycznej w Salerno i napisała przełomowe dzieła z zakresu położnictwa i ginekologii. Jej uczennice, zwane damami z Salerno, kontynuowały jej działalność, przekazując wiedzę kolejnym pokoleniom.
W innych krajach kobiety były niemal całkowicie odsunięte od oficjalnej nauki. Przez setki lat jedyną akceptowaną formą kobiecej działalności medycznej była praca akuszerek. Z czasem nawet ta dziedzina została ograniczona przez wprowadzenie państwowych egzaminów i nadzoru męskich lekarzy.
Od znachorek do czarownic. Prześladowania i stereotypy
W średniowieczu i epoce nowożytnej kobiety-lekarki coraz częściej stawały się ofiarami prześladowań. W czasach polowań na czarownice, które nasiliły się w XVI i XVII wieku, tysiące kobiet oskarżano o czary właśnie dlatego, że znały się na ziołach i potrafiły leczyć.
Szacuje się, że w Europie w okresie największych prześladowań mogło zginąć nawet 60 tysięcy kobiet, z czego znaczna część była związana z medycyną ludową.
Ziołolecznictwo i tradycyjna wiedza medyczna zostały zepchnięte na margines, a kobiety straciły prawo do leczenia. Mimo to, w wiejskich społecznościach wciąż korzystano z pomocy znachorek i akuszerek, które często były jedyną dostępną formą opieki zdrowotnej.
Pierwsze lekarki. Przełamywanie barier
Dopiero w XVIII wieku zaczęły pojawiać się pierwsze kobiety z oficjalnym wykształceniem medycznym. W 1754 roku Dorothea Christiana Erxleben jako pierwsza kobieta na świecie uzyskała tytuł doktora medycyny na uniwersytecie w Halle. Jej sukces był wyjątkiem – przez kolejne dziesięciolecia kobiety musiały walczyć o prawo do nauki i praktyki lekarskiej.
We Francji i Wielkiej Brytanii dostęp do studiów medycznych dla kobiet był możliwy dopiero w XIX wieku, a i wtedy napotykały na opór środowisk lekarskich, które obawiały się konkurencji.
W Stanach Zjednoczonych przełom nastąpił w 1849 roku, gdy Elizabeth Blackwell ukończyła Geneva Medical College, zostając pierwszą kobietą z dyplomem lekarskim w USA. Razem z siostrą Emily Blackwell i Marią Zakrzewską założyła w 1857 roku New York Infirmary for Women and Children – szpital, który dawał kobietom możliwość zdobycia praktyki klinicznej i pracy w zawodzie.
W Europie podobne możliwości pojawiły się w Szwajcarii, gdzie Uniwersytet w Zurychu jako jeden z pierwszych przyjmował kobiety na studia medyczne.
Polskie pionierki. Walka o dyplom i prawo do pracy
Na ziemiach polskich sytuacja kobiet chcących studiować medycynę była szczególnie trudna. W XIX wieku, w czasach zaborów, oficjalne kształcenie medyczne dla kobiet było praktycznie niemożliwe. Jedyną szansą był wyjazd za granicę. Anna Tomaszewicz-Dobrska, uznawana za pierwszą polską lekarkę z dyplomem, ukończyła studia w Zurychu i w 1877 roku obroniła doktorat. Po powrocie do Warszawy jej dyplom nie został nostryfikowany, a kandydatura do Towarzystwa Lekarskiego została odrzucona wyłącznie z powodu płci.
Podobną drogę przeszły Bronisława Dłuska i inne Polki, które zdobywały wykształcenie w Szwajcarii i Rosji, a po powrocie musiały walczyć o prawo do wykonywania zawodu.
W 1883 roku Elżbieta Downarowicz została pierwszą kobietą przyjętą do Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, jednak środowisko zawodowe traktowało ją z rezerwą. Mimo to polskie lekarki odegrały ogromną rolę w pracy społecznej i walce o prawa kobiet.
Kobiety nauki. Przełomowe odkrycia i nagrody Nobla
Z czasem kobiety zaczęły odnosić sukcesy nie tylko jako lekarki, ale także jako naukowczynie. W XX wieku Virginia Apgar stworzyła skalę oceny stanu noworodków, która uratowała życie milionom dzieci na całym świecie.
Françoise Barré-Sinoussi, francuska wirusolożka, otrzymała Nagrodę Nobla za odkrycie wirusa HIV. Wśród polskich naukowczyń najsłynniejszą postacią pozostaje Maria Skłodowska-Curie, dwukrotna noblistka, która zrewolucjonizowała medycynę dzięki badaniom nad promieniotwórczością.
Współcześnie kobiety stanowią coraz większy odsetek studentów medycyny i pracowników naukowych. W 2020 roku w Polsce ponad 60% studentów wydziałów lekarskich stanowiły kobiety. Wciąż jednak muszą walczyć o równe szanse i uznanie w środowisku zawodowym.
Nowoczesna medycyna. Kobiety na czele zmian
Dziś kobiety nie tylko leczą, ale także zarządzają szpitalami, prowadzą badania naukowe i kształtują politykę zdrowotną. Przykładem może być Helen Boyle, która w XIX wieku jako pierwsza kobieta zajęła się psychiatrią i założyła szpital dla kobiet z zaburzeniami psychicznymi. Współczesne lekarki i naukowczynie są liderkami w dziedzinach takich jak onkologia, kardiologia czy genetyka.
Wciąż pojawiają się nowe wyzwania: walka o równouprawnienie, godzenie życia zawodowego z prywatnym, a także przeciwdziałanie stereotypom. Jednak historia kobiet w medycynie pokazuje, że determinacja, wiedza i pasja mogą przełamywać nawet najtrudniejsze bariery.
