Nie posłuchał Stalina. Genialny naukowiec zginął w łagrze

Nikolai Ivanovich Vavilov urodził się w Moskwie w 1887 roku w rodzinie zamożnych kupców. Już jako młody człowiek wykazywał niezwykłą ciekawość świata i zapał do nauki. Studiował w Moskwie oraz na uniwersytetach w Anglii, gdzie zetknął się z najnowszymi odkryciami z zakresu genetyki i botaniki.

Szybko zyskał reputację wybitnego badacza, publikując prace o odporności roślin na choroby i różnorodności odmian uprawnych. Jego celem od początku było znalezienie sposobu na zwiększenie plonów i zapobieganie klęskom głodu, które regularnie nawiedzały Rosję i inne kraje.

Vavilov był nie tylko teoretykiem – był przede wszystkim podróżnikiem i kolekcjonerem. W latach 1916–1932 odbył ponad 100 ekspedycji naukowych do 64 krajów na pięciu kontynentach, odwiedzając m.in. Iran, Chiny, Japonię, Amerykę Łacińską, Afrykę Północną i Bliski Wschód.

Z każdej wyprawy Vavilov przywoził setki, a nawet tysiące próbek nasion, bulw i sadzonek. Uważał, że kluczem do walki z głodem jest zachowanie jak największej różnorodności genetycznej roślin, co pozwoli wyhodować odmiany odporne na suszę, choroby czy szkodniki.

W 1921 roku założył w Leningradzie Instytut Przemysłu Roślinnego, gdzie rozpoczął budowę pierwszego na świecie banku nasion. Do 1933 roku zgromadził tam ponad 148 tysięcy próbek – była to największa kolekcja tego typu na świecie.

W latach 30. XX wieku Vavilov stał się jednym z najważniejszych naukowców w Związku Radzieckim – był członkiem Akademii Nauk, laureatem Nagrody Lenina i przewodniczącym wielu instytucji naukowych.

Jednak jego kariera została brutalnie przerwana przez konflikt z Trofimem Lysenko –agronomem, który odrzucał genetykę Mendla i Darwina na rzecz pseudonaukowych teorii dziedziczenia cech nabytych. Lysenko, popierany przez Stalina, zdobył ogromne wpływy polityczne i rozpoczął kampanię przeciwko "burżuazyjnym" genetykom.

Vavilov otwarcie krytykował Lysenko i bronił naukowych podstaw hodowli roślin. W 1940 roku został aresztowany pod sfabrykowanymi zarzutami szpiegostwa i sabotażu. Po brutalnych przesłuchaniach i torturach skazano go na śmierć, a następnie wyrok zamieniono na 20 lat łagru.

Vavilov zmarł w więzieniu w Saratowie w 1943 roku. Ironią losu było to, że zmarł z głodu, walcząc całe życie o to, by nikt nie musiał głodować

Po śmierci Vavilova jego nazwisko wymazano z oficjalnych dokumentów, a kolekcja nasion przez lata była zagrożona zniszczeniem. Dopiero w latach 50. i 60. XX wieku, po śmierci Stalina i upadku Lysenki, Vavilov został zrehabilitowany, a jego osiągnięcia zaczęto doceniać na całym świecie.

Dziś Instytut Nasion w Petersburgu nosi jego imię i przechowuje ponad 300 tysięcy próbek z całego świata. Jego idee stały się fundamentem nowoczesnej genetyki roślin i światowego ruchu na rzecz ochrony bioróżnorodności.