Nowy Plac Centralny tętni życiem i pamięcią Warszawy. Przemiana serca stolicy

Warszawa zyskała dziś nowy, symboliczny oddech: o godz. 12.00 Rafał Trzaskowski przeciął wstęgę na Placu Centralnym, zielonej przestrzeni wyrzeźbionej z dawnej betonowej płyty Placu Defilad przed Pałacem Kultury i Nauki, a wieczorem świętujące miasto wypełniły koncerty i piknikowy gwar. Powstałe w ramach programu Nowe Centrum Warszawy forum odtwarza układ przedwojennych ulic i kamienic zaznaczony w nawierzchni brukiem o zmiennym rysunku, tworząc „miejski palimpsest”, który pozwala spacerującym czytać plan dawnej stolicy niczym mapę pamięci. Trzy metalowe totemy stojące w kluczowych punktach placu opowiadają o kolejnych warstwach historii – od przedwojennego Śródmieścia, przez czasy budowy Pałacu Kultury, po współczesną metamorfozę – i uzupełniają edukacyjną rolę miejsca.

W samym sercu nowego placu lśni płytka sadzawka o powierzchni około 140 m², zaprojektowana jako naturalny „klimatyzator”; jej tafla zbiera wodę deszczową, a delikatne przelewy chłodzą nawierzchnię w upalne dni. Przy południowym wejściu od strony ulicy Złotej odbija niebo nieco mniejsze oczko wodne, które – otoczone ławami i niską zielenią – stało się od razu ulubionym miejscem dzieci pryskających wodą. Zieleń dominująca nad dawnym betonem to przede wszystkim 102 nowe drzewa: lipy, jesiony, glediczje, derenie, grujeczniki, miłorzęby i magnolie wysokie na trzy do siedmiu metrów, uzupełnione 550 krzewami oraz ponad 81 tys. bylin i roślin cebulowych. Pod mineralną nawierzchnią ukryto system rur doprowadzających wodę do korzeni, co ma chronić drzewa przed suszą i uciskiem gruntu.

Plac Centralny to także współczesny teren pamięci. W trybunie honorowej z lat 50., zachowanej w oryginalnym kształcie, wmurowano granitową tablicę z napisem „Ja, zwykły, szary człowiek 19.X.2017”, upamiętniającą Piotra Szczęsnego, który w tym miejscu dokonał samospalenia w akcie politycznego protestu; to mikro-pomnik nazywany „pomnikiem Szarego Człowieka”. Wokół niego wytyczono niewielki skwer, gdzie ławy zwrócone są ku tablicy, dając przestrzeń refleksji i cichej kontemplacji wydarzenia, które poruszyło opinię publiczną. Obok, po zachodniej stronie placu, wydobyto i zakonserwowano fragment fundamentu przedwojennej kamienicy; podświetlony nocą kwartał zarysowuje zburzony dom i uzupełnia „muzeum pod gołym niebem”, jakie projektanci z pracowni A-A Collective chcieli stworzyć, splatając codzienność z historią.

Realizacja ruszyła latem 2023 r. i trwała niespełna dwa lata: skucie ponad 9 tys. m² betonu, budowa podziemnej instalacji nawadniającej, ułożenie nawierzchni z recyklingowanego grysu bazaltowego oraz montaż 106 ławek i krzeseł finansowanych z budżetu miasta zamknęły się w zakładanych 87 mln zł. Prezydent stolicy podkreślił w wystąpieniu, że wybór daty 4 czerwca – rocznicy pierwszych częściowo wolnych wyborów – spina symbolicznie aspiracje demokratyczne z troską o klimat i jakość przestrzeni publicznej.

Choć plac dopiero co otwarto, jeszcze przed zmierzchem kawiarniane ogródki rozstawiły stoliki, a spacerowicze gęsto obsadzili ławy wokół sadzawki; widać, że długo wyczekiwane „zielone serce Warszawy” zaczęło interesować mieszkańców