Pustelnik na tronie papieskim. Papież, który stał się sensacją
Najkrótszy pontyfikat w średniowieczu trwał zaledwie 154 dni i zakończył się skandaliczną abdykacją, która wstrząsnęła całym chrześcijańskim światem. Celestyn V, wybrany na papieża w wieku osiemdziesięciu lat, okazał się całkowicie nieprzygotowany do sprawowania najwyższej władzy duchowej w Kościele. Jego rezygnacja w grudniu 1294 roku otworzyła drogę do pontyfikatu Bonifacego VIII i jednego z największych kryzysów papiestwa.
Celestyn V
Droga pustelnika do papieskiego tronu
Pietro da Morrone urodził się około 1210 roku w rodzinie chłopskiej w regionie Molise w południowych Włoszech. Młody mężczyzna porzucił świecki tryb życia bardzo szybko, wybierając drogę monastycznego odosobnienia w górach Abruzji. Przez kolejne dziesięciolecia rozwijał własną duchowość opartą na surowej ascezie i kontemplacji, przyciągając licznych naśladowców.
Około 1244 roku Pietro założył zgromadzenie celestynów, które papież Grzegorz X zatwierdził oficjalnie w 1274 roku podczas soboru lyońskiego. Zakon rozwijał się dynamicznie pod kierownictwem charyzmatycznego założyciela, który zyskał sławę świętego pustelnika w całych Włoszech.
Celestyni praktykowali wyjątkowo rygorystyczną regułę monastyczną, łączącą elementy benedyktyńskie z pustelnymi tradycjami wschodniego chrześcijaństwa.
W 1287 roku Pietro wycofał się całkowicie z zarządzania zgromadzeniem, powracając do życia eremickiego w jaskini na górze Morrone. Spędzał dni na modlitwie i pokucie, unikając kontaktów ze światem zewnętrznym. Jego reputacja świętego męża osiągnęła szczyt, gdy papież Mikołaj IV wymienił go wśród kandydatów do kapelusza kardynalskiego.
Burzliwy konklawe i sensacyjny wybór
Po śmierci Mikołaja IV w kwietniu 1292 roku rozpoczęło się najdłuższe konklawe w historii średniowiecznego papiestwa. Kardynałowie przez ponad dwa lata nie potrafili wybrać następcy, dzieląc się na wrogie frakcje między rodami Colonna i Orsini. Impas polityczny paraliżował funkcjonowanie Kościoła, wywołując powszechne oburzenie wśród duchowieństwa i wiernych.
Sytuacja zmieniła się dramatycznie w lipcu 1294 roku, gdy kardynał Latino Malabranca zaproponował kandydaturę Pietro da Morrone. Wybór pustelnika miał być kompromisem między skonfliktowanymi stronnictwami, które liczyły na łatwość manipulowania niewykształconym eremitą. 5 lipca 1294 roku konklawe jednogłośnie wybrało Pietro papieżem, nadając mu imię Celestyn V.
Wieść o wyborze dotarła do pustelnika w jego górskiej jaskini za pośrednictwem delegacji króla Karola II Andegaweńskiego. Pietro początkowo wahał się przed przyjęciem nominacji, jednak nacisk przedstawicieli Kościoła i władców świeckich złamał jego opór. W sierpniu1294 roku odbył się uroczysty ingres nowego papieża do L’Aquili, gdzie miała miejsce ceremonia koronacji.
Katastrofalny pontyfikat
Celestyn V od pierwszych dni pontyfikatu wykazywał całkowitą nieznajomość papieskich obowiązków i procedur kurialnych. Niepiśmienny pustelnik polegał całkowicie na radach Karola II Andegaweńskiego, który wykorzystywał papieską naiwność dla realizacji własnych celów politycznych. Decyzje kurii często były sprzeczne z wcześniejszymi ustaleniami, wprowadzając chaos w administracji kościelnej.
Papież popełniał podstawowe błędy w sprawowaniu urzędu, mianując na te same stanowiska kilku kandydatów jednocześnie lub cofając własne nominacje bez uzasadnienia. Kurialny aparat administracyjny nie mógł normalnie funkcjonować wobec nieprzewidywalności i niefachowości papieskich rozporządzeń. Wzrastające niezadowolenie wśród kardynałów i wysokiego duchowieństwa zapowiadało kryzys autorytetu papieskiego.
Szczególnie kontrowersyjne okazały się liczne dyspensy i przywileje udzielane przez Celestyna V pod wpływem neapolitańskiego króla. Papież rozdawał beneficja kościelne osobom świeckim, naruszając podstawowe zasady prawa kanonicznego. Jego decyzje godziły w majątek Kościoła i poważnie nadszarpywały prestiż instytucji papiestwa wśród europejskich monarchów.
Dramatyczna abdykacja i tragiczne następstwa
Świadomość własnej niezdolności do sprawowania urzędu narastała u Celestyna V wraz z upływem miesięcy pontyfikatu. Papież coraz częściej rozważał możliwość rezygnacji, konsultując się potajemnie z kardynałem Benedetto Gaetani, przyszłym Bonifacym VIII. 13 grudnia 1294 roku Celestyn V ogłosił abdykację podczas konsystorza w Neapolu, szokując zgromadzonych purpuratów.
Rezygnacja papieża nie miała precedensu w dziejach Kościoła i wywołała falę kontrowersji w całej Europie. Jedenaście dni później konklawe wybrało na następcę Bonifacego VIII, który natychmiast rozpoczął działania mające na celu unieważnienie decyzji swojego poprzednika. Celestyn V został aresztowany i uwięziony w zamku Fumone, gdzie zmarł dziewiątego maja 1296 roku w okolicznościach budzących podejrzenia o otrucie.
Klemens V kanonizował Pietro da Morrone w 1313 roku, uznając jego świętość pomimo kontrowersyjnej abdykacji.
