Rzeszów: Ratusz - wizytówka i siedziba władz miasta. Poznaj jego historię!

Budynek Ratusza stanowi reprezentacyjny dla miasta gmach użyteczności publicznej, jest dominującym akcentem w zabudowie przyrynkowej.

Elewacje o historyzującym wystroju architektonicznym z zastosowaniem elementów zaadaptowanych z różnych form stylowych, tworzy kompozycję charakterystyczną dla końca XIX wieku.

Budynek jest trzykondygnacyjny i częściowo podpiwniczony. Elewacje budynku kryją okna różnej wielkości i o różnych kształtach. Elewacja północna jest dziesięcioosiowa, z nieznacznym trzyosiowym ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym szczytem. W ryzalicie mieści się główne wejście do ratusza, z balkonami po obu stronach.

Elewacja południowa jest również dziesięcioosiowa, z trzyosiowym ryzalitem. Uwagę zwracają tu ośmioboczne wieżyczki. Elewacje zachodnia i wschodnia są trzyosiowe, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Wewnątrz obiektu pomieszczenia nakryte są sklepieniami krzyżowymi, żaglastymi i kolebkowymi. Piwnice sklepione są kolebkowo.

Do dnia dzisiejszego, ratusz w Rzeszowie, stojący na Rynku, w zachodniej pierzei, zachwyca swoim wyglądem. Zarówno mieszkańców, jak i licznych turystów. Wieczorem dodatkowo jest efektownie podświetlony. Co ciekawe, siedmiokrotnie w ciągu doby z ratusza rozbrzmiewa hejnał miasta, skomponowany przez Tomasza Stańkę.

Pierwszy ratusz w Rzeszowie istniał zapewne w XIV w. Akt lokacyjny miasta z 1427 roku wystawiony przez Piotra Lunaka z Wiśnicza i Stoigniewa z Szumska poświadcza istnienie w owym czasie ratusza wraz z piwnicami, gdzie sprzedawano wino i miód.

Dalsze dzieje ratusza są nieznane, prawdopodobnie podczas walk z najeźdźcami i w pożarach miasta wielokrotnie ulegał zniszczeniu.

Nowy ratusz zbudowano na polecenie Mikołaja Spytka Ligęzy przed 1591 roku. Był to niewielki murowany budynek z gankiem, przedsionkiem i wieżą, otoczony licznymi kramnicami. Ten budynek został zniszczony podczas najazdu Jerzego Rakoczego w 1657 r.

Budynek ratusza wspominają dokumenty dopiero w końcu XVII w. Około 1730 r. był remontowany i rozbudowany pod kierownictwem K. H. Wiedemanna. Była to budowla o zróżnicowanej bryle, z wieżą zegarową. Nie wiadomo, czy przebudowany w 1820 r. przez Johanna Burgallera budynek ratusza zawierał w swych murach fragmenty starszej budowli.

W końcu XIX w. szczegółowe plany nowego ratusza o formach odwołujących się do renesansu krakowskiego (realizacja postulatów tworzenia architektury narodowej) zaprojektował Kazimierz Hołubowicz, uwzględniając w projekcie potrzebę zachowania świadków poprzedniego budynku. Jakkolwiek plany ratusza były opracowane łącznie z rysunkami roboczymi, nie doszło do ich realizacji.

Przyjmuje się, że ratusz postawiony w 1898 r. został zaprojektowany przez lwowskiego nadradcę budowlanego Franciszka Skowrona. Skowron opublikował rysunki ratusza w Wiedniu, twierdząc, że "spowodował" jego powstanie. Nie jest to stwierdzenie autorstwa budynku, który ostatecznie otrzymał formę zgodną z regułami historyzującej architektury urzędowej.

Pracami budowlanymi kierował Franciszek Stążkiewicz. Sztukaterie i elementy betonowe wykonywali Piotr Harasimowicz ze Lwowa i rzeźbiarz Parliński, zaś elementy kamienne - rzeszowski kamieniarz Franciszek Janik.

Heraldyczny orzeł, umieszczony nad wschodnią elewacją budynku, wykonany był przez Jana Dascheka ze Lwowa. Dekoracja malarska wielkiej sali posiedzeń była autorstwa malarza ze Lwowa, Szczurowskiego, witraże - Henryka Schapira. Prace kowalskie robił Michał Woźniak z Rzeszowa. Zegar pochodzi z lwowskiej firmy Komorowskiego.

Cegły na budowę dostarczała cegielnia Ludwika Holzera. Dachówki sprowadzano z fabryki w Niepołomicach, zaś kafle z Krakowa, od Nieźwiedzkiego. Ozdobne parkiety pochodziły z fabryki Potockich w Kamionce, a płytki kamionkowe na posadzki sprowadzono z Pragi. Prace zostały zakończone w 1900.

Podczas II wojny światowej ratusz uległ dewastacji, zwłaszcza zniszczono wystrój rzeźbiarski i malarski. Dalsze zubożenie budynku nastąpiło w II poł. XX w.

W latach 1993-96 przeprowadzono gruntowny remont, rekonstrukcję i modernizację wnętrz ratusza wg projektu wykonanego w rzeszowskiej Pracowni Sztuk Plastycznych pod kierownictwem Tadeusza Karysia. Wnętrza projektowali Jan Lubas i Bogusław Koziej, zaś witraże Irena Wojnicka.

Lokacja miasta na prawie magdeburskim w 1354 roku wymusiła utworzenie centrum administracji samorządowej na rzeszowskim rynku, czyli ratusza. Władzę w mieście sprawowali: pan dziedziczny, rezydujący we dworze obronnym lub na zamku oraz wybierany samorząd, w skład którego wchodziły: rada miasta, wójt i ławnicy mający swoje siedziby w ratuszu.

Od samego początku budowany był on po zachodniej stronie rynku, obok pręgierza, wagi, postrzygalni sukna i kramów. Nad rynkiem górowała wieża ratuszowa, z której dźwięk dzwonu dawał znak rozpoczęcia i zakończenia targów, a w późniejszych czasach rolę tę pełnił zegar.

W podziemiach sprzedawano wino, miody i piwo marcowe. Poszczególne budynki ratuszowe początkowo drewniane, płonęły wraz z drewnianą zabudową miasta w czasie wielkich pożarów w latach 1427, 1559, 1576, 1621, w czasie najazdów nieprzyjaciół, głównie Tatarów 1498, 1502, 1524 lub też niszczały ze starości. Ile tych budowli było trudno powiedzieć. W czasie generalnego remontu w latach 1993-1996 odkryto w podziemiach kamienne fundamenty budowli z rożnych czasów, w tym także tej wzniesionej około 1591 roku przez Mikołaja Spytka Ligęzę.

W budynku ratusza nie tylko urzędowali urzędnicy miejscy, ale miała swą siedzibę straż miejska i więzienie, które wyprowadzono stąd dopiero w 1892 roku, a pomieszczenia po nich zaadaptowano na sklepy. Przechowywano tu także księgi miejskie czyli archiwum i pieczęcie.

W testamencie sporządzonym w Dąbrowie w roku 1637 pisał: "...Ratusz rzeszowski którym zbudował Rajcom Rzeszowskim daję...". Po napaści Rakoczego w 1657 roku Ratusz spłonął i posiedzenia Rady trzeba było zwoływać w prywatnym domu obywatela Rzeszowskiego Krawczyka.

Pewniejsze dane dotyczące wyglądu ratusza mamy z czasów Ligęzy, wiadomo także, że po pożarze w 1728 roku remontem Ratusza kierował nadworny architekt Karl Heirich Wiedemann, któremu Jerzy Ignacy Lubomirski polecił "... strony wieży ratuszowej i tarcz do zegara niechaj proporcję taką da Wiedemann architekt, jako mu się zdać będzie, ponieważ on to rozumie".

Kolejną przebudową w stylu klasycystycznym kierował w latach dwudziestych XIX wieku architekt Johan Burgaller.

Rzeszów rozwijał się, rozrastał, przybywało problemów i potrzeb rozrastała się także administracja.

W 1867 roku po wyprowadzeniu się z ratusza szkoły żeńskiej jej pomieszczenia na pierwszym piętrze połączono i adaptowano na sale posiedzeń rady miejskiej. Obecny kształt nadano siedzibie władz miasta w latach 1897-1900 według projektu Franciszka Skowrona, który wraz z Franciszkiem Stążkiewiczem przedłużyli salę posiedzeń o 7 metrów wspierając ją na podcieniach arkadowych od strony wschodniej, a także dobudowano drugie piętro.

Wprowadzono manierystyczne szczyty dachu, maszkarony i obeliski, które w czasie okupacji niemieckie władze miasta usunęły. Poleciły także zrzucić z ratusza złoconego orła. Także wystrój malarski nadany przez Franciszka Skowrona został pokryty przez hitlerowskie napisy i symbole.

Na rynku hitlerowcy organizowali swoje uroczystości, czcili sukcesy, zaprzeczali porażkom. Ratusz był bodajże najważniejszym elementem ich scenografii. Na polecenie władz niemieckich zburzono kwartał kamienic pomiędzy rynkiem i ulicami Matejki, Kościuszki i Słowackiego.

W kamienicach tych mieściły się liczne sklepy w tym kilka bławatnych i spożywczych, optyk, szklarz, sklep Samolewicza, od strony ulicy Kurzej - tak Rzeszowianie nazywali tę część ulicy Słowackiego, na której przed wojną Żydówki handlowały drobiem - był bar, a w czasie okupacji od strony Rynku komis. Obecnie na tym miejscu znajduje się wejście do Podziemnej Trasy Turystycznej "Rzeszowskie Piwnice".

Zburzono także trzy kamienice stojące za ratuszem od ulicy Słowackiego, w których mieściły się sklepy, zakłady rzemieślnicze w tym komis i restauracja. Obecnie jest tu parking. Zniszczeń na reprezentacyjnym placu miasta dopełniło usunięcie 24 października 1940 roku pomnika Tadeusza Kościuszki, miejsce w którym stał założono kostką brukową.

Po wojnie długo jeszcze straszyły przy Rynku odrapane, częściowo zdewastowane kamieniczki. Na centralnym miejscu na płycie Rynku stał kiosk spożywczy, przysłowiowa "budka z piwem".

Ale powróćmy do ratusza. Po niezbyt fortunnych adaptacjach generalny remont, który przeprowadzono w latach 1993-1996 przywrócił rzeszowskiemu ratuszowi kształt, jaki nadał mu Franciszek Skowron, odsłonięto piwnice, które zaadaptowano na galerię, a także wykonano liczne prace konserwatorskie i badania archeologiczne.

Na przełomie wieków Ratusz i Rynek wypiękniały, stały się reprezentacyjną częścią miasta, jedyne co plami ten obraz to brak trzech kamienic w pierzei północnej i to piwne akwarium, które może w innym miejscu wyglądało by atrakcyjnie i ładnie, lecz tu, wśród starych, pięknie odnowionych kamieniczek wygląda jak "wół przy karecie" - pisał Marek Czarnota.

Aby dotrzeć do Ratusza w Rzeszowie, udaj się na Rynek Miejski, gdzie znajduje się budynek. Możesz tam dojść pieszo, skorzystać z komunikacji miejskiej - na pobliskich przystankach przy ul. Piłsudskiego i Cieplińskiego zatrzymują się autobusy MPK, a także można przyjechać rowerem. Ratusz jest łatwo dostępny z dworca PKS i PKP, które znajdują się w pobliżu.

Adres: Urząd Miasta Rzeszowa

ul. Rynek 1, 35-064 Rzeszów

Infolinia Urzędu Miasta: 1 77 88 99 00

• Rzeszowskie Piwnice - Podziemna Trasę Turystyczna
• Zamek Lubomirskich
• Letni Pałac Lubomirskich
• Zespół klasztorny ojców Bernardynów
• Kościół św. Krzyża
• Plac i Kościół Farny
• Ulica 3 Maja
• Dworzec kolejowy Rzeszów Główny
• Synagoga Staromiejska
• Synagoga Nowomiejska
• Stary Cmentarz
• Fontanna Multimedialna
• Rezerwat przyrody Lisia Góra