Śmierć Jana Czapli. Makabryczna zbrodnia Konrada Mazowieckiego

Śmierć Jana Czapli jest nierozerwalnie związana z wydarzeniami wokół małżeństwa Kazimierza I kujawskiego, syna Konrada Mazowieckiego i Agafii. Kazimierz pojął za żonę Konstancję Wrocławską, córkę Henryka II Pobożnego i wnuczkę Henryka Brodatego oraz świętej Jadwigi Śląskiej.

Ślub ten był jednak nie po myśli Konrada. Małżonkowie byli bowiem spokrewnieni w czwartym stopniu, co mogło wywoływać uzasadnione pretensje ze strony kościelnych hierarchów.

Jeszcze bardziej problematyczne było to, że Konrad pozostawał w ostrym konflikcie z rodziną swojej synowej. Henryk Brodaty, dziadek Konstancji, został kiedyś uprowadzony i uwięziony przez Konrada, który podczas tego incydentu brutalnie zakłócił mszę świętą.

Obaj władcy dążyli do opanowania Małopolski i nie przebierali w środkach, aby zrealizować ten cel. Doszło nawet do tego, że Konrad Mazowiecki uprowadził Henryka Brodatego – dziadka Konstancji Wrocławskiej. Choć ostatecznie Henryk został uwolniony dzięki staraniom swojej żony, świętej Jadwigi Śląskiej, konflikt między rodami trwał nadal.

Małżeństwo Kazimierza i Konstancji miało być sposobem na przypieczętowanie porozumienia między zwaśnionymi rodzinami. Dla Konrada Mazowieckiego był to jednak akt zdrady politycznej syna, a same układy w tej sprawie wydawały się narzucone.

Jan Czapla, scholastyk katedry płockiej, był nauczycielem Kazimierza Kujawskiego. Według przekazów pisanych, Konrad Mazowiecki uważał, że to właśnie on namówił Kazimierza do zawarcia tego niechcianego małżeństwa.

Scholastyk został skazany na śmierć w wyjątkowo haniebny sposób. Jego ciało powieszono naprzeciwko katedry płockiej – w miejscu publicznym, co miało podkreślić gniew władcy i odstraszyć innych potencjalnych przeciwników.

Duchownego chcieli wprawdzie godnie pochować dominikanie, jednakże Agafia, żona Konrada Mazowieckiego, ponoć nakazała ponowne powieszenie zwłok nieboszczyka! Nigdy wcześniej, ani później w Polsce nie doszło do podobnego wydarzenia!

Egzekucja duchownego wzburzyła Kościół. Konrad Mazowiecki został obłożony interdyktem, co oznaczało odcięcie go od sakramentów i uroczystości religijnych. Władca, zmuszony do pokuty, nadał Kościołowi liczne przywileje, próbując odkupić swoje winy. Szczególnie obdarowane zostały kościoły w Płocku i Gnieźnie.

Jednak pamięć o zbrodni pozostała. Śmierć Jana Czapli stała się symbolem despotyzmu Konrada Mazowieckiego i jego brutalnych rządów. Duchowny, choć został stracony, zyskał pośmiertnie opinię męczennika, co dodatkowo pogłębiło napięcia między rodem Piastów mazowieckich a duchowieństwem.

Agafia, żona Konrada, jest często wskazywana jako współodpowiedzialna za śmierć scholastyka. Jej stanowcza reakcja na próbę pochówku Jana Czapli pokazuje, że nie miała zamiaru okazywać łaski duchownemu, którym najwidoczniej gardziła.

Czy postępowanie Agafii może świadczyć o tym, iż była inicjatorską tej makabrycznej zbrodni? Trudno jednoznacznie to stwierdzić, tym bardziej, iż brakuje jednoznacznych dowodów źródłowych potwierdzających zaistnienie tego stanu rzeczy. Wiemy tylko, iż miała znaczący wpływ na męża, co nie znaczy od razu, iż uknuła całą tą intrygę.

Znamienne jest w tym kontekście to, iż Agafia nie została objęta klątwą tak jak jej mąż, co sugerowałoby, iż ówczesna hierarchia kościelna odpowiedzialnością za haniebną śmierć Czapli obarczyła tylko Konrada.