Śmierć Józefa Becka. Jak umierał czołowy polityk II RP?

Po klęsce wrześniowej 1939 roku Józef Beck, podobnie jak wielu członków polskiego rządu, został zmuszony do opuszczenia kraju. W nocy z 17 na 18 września, tuż po agresji sowieckiej, przekroczył granicę z Rumunią, gdzie został internowany. Rząd rumuński, pod naciskiem Niemiec i ZSRR, objął polskich polityków ścisłym nadzorem.

Beck początkowo przebywał w miejscowościach Slanic Moldovana, Braszov oraz Snagor pod Bukaresztem, a od 1943 roku w Bukareszcie. Próby przedostania się na Zachód były skutecznie blokowane przez nowe władze polskie na emigracji, zwłaszcza przez środowisko skupione wokół gen. Władysława Sikorskiego, przeciwnika sanacji i polityki prowadzonej przez Becka.

W październiku 1940 roku Beck podjął nieudaną próbę ucieczki, co skutkowało zaostrzeniem warunków internowania. W kolejnych latach jego sytuacja nie ulegała poprawie, a izolacja od spraw polskich i życia politycznego była niemal całkowita. Internowanie w Rumunii, choć nie miało charakteru więzienia, wiązało się z licznymi ograniczeniami, które uniemożliwiały mu jakąkolwiek aktywność polityczną czy kontakt z szerszym światem.

Początkowo pogłoski o ciężkiej chorobie Becka były przesadzone – w pierwszych miesiącach internowania cierpiał głównie na dolegliwości żołądkowe i lekką grypę. Dopiero w 1942 roku jego stan zdrowia zaczął się wyraźnie pogarszać. Utrudnione warunki życia, stres związany z izolacją oraz coraz trudniejsza sytuacja materialna miały wpływ na rozwój poważnej choroby – gruźlicy. W 1944 roku, gdy do Rumunii zbliżały się wojska radzieckie, Beck był już bardzo osłabiony. Alianckie naloty zmusiły go do przebywania w wilgotnych, zatęchłych piwnicach, co dodatkowo pogorszyło jego stan.

W maju 1944 roku, dzięki staraniom rodziny i znajomych, udało się przenieść go na prowincję, do wsi Stăneşti-Chirculeşti, oddalonej o 35 kilometrów od Bukaresztu. Warunki były jednak bardzo trudne – brakowało prądu i bieżącej wody, a budynek, w którym mieszkał, był w złym stanie technicznym. Pomimo starań żony i pielęgniarki, Beck z każdym tygodniem słabł coraz bardziej.

Ostatnie tygodnie życia Józefa Becka były naznaczone cierpieniem i osamotnieniem. Jego żona Jadwiga opisywała, jak starała się utrzymać w domu atmosferę nadziei, choć widziała, że stan męża jest beznadziejny. W pierwszych dniach czerwca Beck był już zbyt słaby, by samodzielnie się golić czy jeść.

5 czerwca 1944 roku Beck poczuł się nieco lepiej – zjadł obiad, zapalił papierosa, lecz po południu dostał silnej gorączki. Około godziny 17 zapadł w drzemkę, otrzymał zastrzyk z kamfory i tlen, a żona wraz z pielęgniarką próbowały ulżyć mu, nacierając stopy spirytusem.

W chwili śmierci był całkowicie odizolowany od świata, a jego odejście przeszło niemal bez echa w ogarniętej wojną Europie. Zmarł na gruźlicę, mając zaledwie 49 lat. Pochowano go w wojskowej części cmentarza prawosławnego w Bukareszcie.

Choć Beck był internowany w Rumunii przez blisko pięć lat, nie był całkowicie zapomniany przez polskie i zagraniczne środowiska polityczne. Nowo odkryte dokumenty wskazują, że jeszcze w maju 1944 roku szwajcarska dyplomacja podejmowała próby uwolnienia byłego ministra. Szwajcaria, jako państwo neutralne, reprezentowała interesy polskie w Rumunii i starała się wynegocjować możliwość wyjazdu Becka do swojego kraju. Działania te nie przyniosły jednak rezultatu – zarówno władze rumuńskie, jak i niemieckie nie wyraziły zgody na opuszczenie przez Becka miejsca internowania.

Warto podkreślić, że polskie władze emigracyjne nie były jednomyślne w kwestii przyszłości Becka. Część środowisk politycznych, zwłaszcza przeciwników sanacji, obarczała go odpowiedzialnością za klęskę wrześniową, co dodatkowo utrudniało skuteczną interwencję na rzecz jego uwolnienia.

Po śmierci Becka jego grób przez długie lata pozostawał w Rumunii. Dopiero w 1991 roku, już po upadku komunizmu, prochy byłego ministra spraw zagranicznych sprowadzono do Polski. Uroczysty pochówek na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie stał się symbolicznym zamknięciem burzliwego rozdziału w historii polskiej dyplomacji. W ten sposób Beck, przez lata postać kontrowersyjna i oceniana w różny sposób, powrócił do narodowej pamięci.

Bibliografia:

Kornat M., Wołos M., Józef Beck. Biografia, Kraków 2020.

Terlecki O., Pułkownik Beck, Kraków 1985.