Szparag to nie tylko wiosenny król warzyw. Jego krewniakiem jest niejadalny władca imieninowych bukietów

Szparagi są znane od około 5 tys. lat, raczyli się nimi starożytni Egipcjanie, Grecy, Rzymianie i mieszkańcy Chin. Do Europy Północnej trafiły w średniowieczu. W Polsce stały się popularne w XVIII wieku, uprawiano je wtedy przy wielu dworach. Obecnie to wiosenne warzywo w naszym kraju jest uprawiane przede wszystkim w województwie: wielkopolskim, dolnośląskim, opolskim i pomorskim. Polska produkuje 12 tys. ton szparagów rocznie, co sprawia, że jest 13. światowym producentem szparagów na świecie i ma 6. miejsce w Europie.

Szparag lekarski, bo to o tym gatunku mowa, jest jedynym jadalnym przedstawicielem rodziny szparagowatych. Na inne rośliny z tej rodziny trzeba uważać, ponieważ są trujące, zwłaszcza dla zwierząt domowych.

Białe czy zielone?

- Szparag lekarski, którego młode pędy mają delikatny, subtelny smak, jest natomiast bardzo pożądanym warzywem. Można znaleźć na rynku szparag biały, który jest specjalnie kopcowany zanim zacznie wypuszczać młode pędy. Najlepszym momentem, żeby je zakopcować, jest koniec marca. Aby zebrać wybielone, delikatne szparagi - a dokładniej: wypustki szparagów – po kilku tygodniach wystarczy rozgarnąć kopiec i ściąć 20-, 30-centymetrowe odcinki młodych pędów. Natomiast jeżeli chcemy mieć szparagi zielone, po prostu nie trzeba ich przykrywać ziemią zanim zaczną pojawiać się na wiosnę - instruuje dr inż. Magdalena Hampel z Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Zbiory szparagów odbywają się od połowy kwietnia aż do końca lipca. Szparagi są źródłem witamin i składników mineralnych, pozytywnie wpływają na układ krążenia, mają działanie moczopędne. Szczególną ciekawostką jest to, że po zjedzeniu szparagów u większości osób mocz ma charakterystyczny, mocny kapuściany zapach. To efekt działania tzw. kwasu szparagowego (kwasu asparagusowego).

- Szparag pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce uprawiany jest od XVI wieku. W stanie naturalnym można go spotkać na południu Polski, z wyjątkiem terenów górzystych - dodaje pani ogrodnik.

Niejadalne, ale piękne

Razem z Magdaleną Hampel w poszukiwaniu roślin z rodziny szparagowatych zajrzeliśmy do szklarni krakowskiego Ogrodu Botanicznego. Tu można się przekonać, że kuzyni smacznych szparagów to atrakcyjne rośliny, które jako ozdobne możemy też uprawiać w domu. W szklarni ogrodu znajdziemy też bujny asparagus pierzasty, który znamy z imieninowych bukietów kwiatów, gdzie trafia jako zielony dodatek.

Największe wrażenie w szklarni Ogrodu Botanicznego UJ robi wręcz puchaty, okazały, a zarazem delikatny szparag - Asparagus densiflorus.

- Jest bardzo często uprawiany w domu. Wyróżnia go jasna zieleń. W budowie jest bardzo subtelny. Jego piękne pędy tworzą kladokladia (gałęziaki) sprawiające wrażenie igiełkowatych liści. Ma drobne kremowo-białe kwiaty. Po przekwitnięciu szparagi zawiązują owoce - jagody o czerwonym zabarwieniu - które przypominają wyglądem koraliki zawieszone pomiędzy gałązkami i są dodatkową ozdobą tych roślin - zwraca uwagę dr Hampel.

Drugim gatunkiem szparagów ozdobnych, które specjalistka poleca do uprawiania w mieszkaniu, jest szparag sierpowaty. Zamiast liści ma tzw. gałęziaki, czyli przekształcone pędy boczne, o sierpowatym kształcie i długości 5-8 centymetrów. W naturze szparag sierpowaty rośnie w Afryce Południowej, głównie w RPA i Mozambiku. Jest to pnącze, które w warunkach naturalnych dorasta nawet do 7 metrów. Wspina się po podporach, wykorzystując do tego haczykowate łuski, w które jest wyposażone. Hodowany jako roślina pokojowa potrzebuje słonecznego miejsca i wilgoci w powietrzu. Nie lubi natomiast przelewania. Latem najlepiej podlewać tę roślinę podlewać 2-3 razy w tygodniu, a zimą 1-2 razy w tygodniu.

- Szparag sierpowaty jest bardzo często używany jako dodatek do bukietów, podobnie jak szparag pierzasty, najczęściej wykorzystywany w kwiaciarniach, ale też często uprawiany w domach - dodaje Magdalena Hampel.

W krakowskim Ogrodzie Botanicznym obejrzeć można także Asparagus acutifolius (polska nazwa - szparag ostrolistny). Ma charakterystyczne, ostro zakończone, zmodyfikowane łodygi (gałęziaki) pełniące funkcje liści (bronią one szparaga przed zjedzeniem przez zwierzęta). Zawiązuje czerwone jagody, w których ukryte są nasiona.

Kolejny okaz w szklarni Ogrodu Botanicznego UJ to Asparagus umbellatus. Jest też znany pod nazwą szaparag modrzewiowy, ze względu na to, że jego drobne gałęziaki przypominają nieco igły modrzewia.

O czym pamiętać, jeśli chcemy uprawiać szparagi ozdobne w doniczkach w domu?

- Potrzebują one słonecznego miejsca i umiarkowanej wilgotności, ponieważ większość tych gatunków pochodzi z Afryki - mówi dr Hampel.

Najprościej jest rozmnażać szparagi przez podział karpy (czyli bryły korzeniowej) lub przez wysiew nasion.

- Nasiona wysiewa się do mieszanki torfu z piaskiem. Trzeba pamiętać, żeby je przykryć podłożem, ponieważ lubią kiełkować w ciemności. Dobrze jest też wcześniej namoczyć nasiona przez 24 godziny, ponieważ wtedy lepiej kiełkują - radzi specjalistka z Ogrodu Botanicznego UJ.

Największa kolekcja szparagów w Europie znajduje się w Polsce

Dodajmy, że największą w całej Europie kolekcję szparagów, odmian z całego świata, ma Katedra Warzywnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Uprawia je i prowadzi badania nad szparagiem - dotyczące m.in. nowych odmian szparaga, uprawy szklarniowej, sterowania wzrostem. Uczelnia dysponuje unikatową kolekcją około 130 odmian tego warzywa.